Энд тэнд нилээд харж байсан боловч миний блогт байх ёстой юм шиг санагдаад оруулчлаа:
Хэрвээ та хэн нэгний аз жаргалыг зурах харандаа байж чадахгүй бол
Уйтгар гунигийг арилгах баллуур болж яваарай
Friday, December 25, 2009
Р. Чойном - Зарим заримдагуудад зориулсан шүлэг
Загатнаагvй ч гэлээ миний гар
Заримуудад зориулж ганц шvлэг бичилгvй горьгvй нь
Замбараагvй дээ биш ч энэ хорвоо
Зарим нэг юмсаар гуа биеэ гутаажээ.
Замбуулин хэдий арвин тусмаа
Заваан юм төдий элбэг болжээ.
Заримдаг гийгvvлэгч ес байтал
Заримдаг хvн ерэн хувийг нь эзлэхэд хvрчээ.
Өөрснийгөө тэд хэзээ ч мэдэж чадахгvй байж
Өрөөл бусдыг тэд хэзээ ямагт
Өөчилж муучилж ховлож амьдрах нь
Өтөг шивхээр хооллогч өт хорхой мэт буюу.
Дөмгvvр ганган явбал дээрд vзэж нударган гэнэ.
Дөнгөж хувцастай явбал доорд vзэж гуйлгачин гэнэ.
Олонтой явбал атаархахдаа завхуул гэнэ
Орь ганцаар явбал аархахдаа зайгуул гэнэ.
Улаан мөнгө өөрөөсөө харамлаад өөрснөө
Ууж чадахгvй явж уусан хvнийг архичин гэнэ
Уу ид гэж зvгээр яваа хvнийг шахаж шахчихаад
Улаандаа гарсан ховдог гэж дэлхий дахинд зарлана.
Авгайгаасаа саллаа гэж өөрөө хаягдсан юм шиг уурлана
Авалгvй ганц бие явбал өөрөө суух албатай юм шиг муулна.
Амар мэндийг нь асуувал ярвалдаад хариу дуугардаггvй байж
Адилхан дуугvй өнгөрвөл их зан гаргалаа гэж уйлчих шахна.
Дориухан алхвал дайрчих шахлаа гэж гомдол тоочно
Доройхон явбал өөрөө дайрчих гээд хөл гар гишгэлнэ.
Мөнгө харуулчихвал гуйж авчхаад эргvvлж өгөхгvй
Мөнгөгvй цагтаа уулзвал нэг нvдээр харахгvй цааш эргэнэ.
Гэтэл энэ маань өөрөө ямар хvн бэ ?
Гэм буруугvй хазгай гишгэдэггvй ариухан амьтан уу ?
Гэвэл бас vгvй ээ ! Энэ хорвоод төрөөд
Гэтэж, тагнаж, ховлож, хутгаж явахаас өөрийг сурсангvй.
Ний нуугvй хэлэхэд булай бvхнийг vйлдээчин
Нийгмийн бөөс болж бусдын талхыг vмхээчин.
Зарим ийм заримдагчуудад зориулж өөрсөн шиг нь
Заваан шvлэг нэгийг бичлээ хайран ч гар минь !
Monday, December 14, 2009
оки оки
Санасан дээрээ ганц юм бичээд авья гэж бодов. Манай хүүхэд одоо 3 настай л да. Одоо ярихгүй мэдэхгүй юм байхгүй хэл ам гэж дийлдэхгүй кэцүү кэцүү хэхэ. Өчигдөр нэг юм ярьж байснаа юу гэхнүү гэж бодоод "аав нь орой цэцэрлэгээс нь эрт аваад эмээ өвөө дээр нь очно. окай??" гэж хэлчээд "окай" гэж юу гэсэн үг вэ гэж асуух юм байх гэж бодсон чинь урдаас шууд "оки оки" гэж авдийн, инээд хүрсэн гэж. Хэлж байгаа, байж байгаа нь нээх инээдтэй эгдүүтэй гэж, одооны энэ хүүхдүүд үү J
П.Нэргүй: Оросуудын онцгойлон буруутгадаг 4 үндэстний нэг бол Монгол
Оросын хөгжлийн хөдөлгөгч хүч болсон колониализм 300 жилийн түүхтэй
-Өрнийхөн өөрийн иргэншлийн хил хязгаарыг Евразийн бүс нутагт исламын болон үнэн алдартны шашинт улсуудаар заагладаг. Мэдээж, ортодокс үнэн алдартны шашны төв бол Орос. Хуучин ЗХУ-ын бүрэлдэхүүнд байсан ихэнхи улсуудын хувьд ОХУ бол яахын аргагүй гол тоглогч. Гэтэл ОХУ өөрөө дан ганц үнэн алдартны шашинт орос үндэстэн биш, олон үндэстнээс бүрдсэн улс. Шуудхан асууя, Монголоос өөр “монгол угсаатан” байна уу?
П.Нэргүй: -21-р зуун эхлэхэд манай улсын их түүхэнд нэгэн томоохон үйл явдал боллоо. Энэ бол Халимаг улсын ерөнхийлөгч Илюмжиновоор ахлуулсан Халимаг ард түмний төлөөлөгчид Их Монгол улсын өлгий нутагтаа зочилсон явдал мөн гэж би дүгнэдэг. Халимаг улсын бүхий л үеийн түүх Монгол гүрний түүхтэй салшгүй холбоотой явж ирснийг оросууд ч хүлээн зөвшөөрдөг. Халимагийн ард түмэн бол Их Монгол улсын салшгүй хэсэг Оросын хөгжлийн хөдөлгөгч хүч болсон Колониализм 300 жилийн түүхтэй гэдгийг түүхэн баримтууд үгүйсгэж чадахгүй юм. Тэд хэдийгээр 400 жилийн дараа өлгий нутагтаа хөл тавьж байгаа ч гэсэн энэ 400 жилд Халимагийн баатарлаг ард түмний зүрх сэтгэл цаг ямагт монголчууд бидэнтэйгээ хамт байсан шүү гэдгийг Халмагийн ерөнхийлөгч Илюмжинов байнга хэлжи байв.
Тэрбээр, “Би гэртээ ирсэн байна. Бас та нарын гэр орон Каспийн тэнгисийн хөвөөнд, Ижил мөрний хаяанд байна. Та нар юунд далайгүй гэж ярьдаг юм бэ? Далай чинь байна. Гарц чинь байна. Монгол эх нутаг чинь далайдаа байна. Би Монгол улсын ерөнхийлөгчийн урилгаар анх удаа 400 жилийн дараа албан ёсоор айлчилж эх нутагтаа албан ёсоор ирж байна” гэж тэрээр аймшиггүй сайхнаар ханхүү шиг сэтгэл хөдлөм үгийг хэлсэн. Энэ бол улс төрийн гайхамшигтай үг. Энэ үгэнд Их Монгол улсын газар нутаг, хил хязгаар хаагуур тогтоогдсоныг Илюмжинов зүрх сэтгэлээрээ зөвхөн бидэнд төдийгүй дэлхий дахинд сонордуулж чадлаа.
“Далайд гарцгүй гэж битгий яриач… Монгол эх нутаг чинь далайдаа байна” гэж хэлсэн үг Халимагчууд болон Монголчууд бидний агуу үзэл нэг юм байна гэдэг нь нотлогдсоор л байна. Ямар ч хүчирхэг гүрэн, гадны ямар ч том хүч зөвхөн халимагчууд, монголчуудын цусан барилдлагааг, ургийн холбоог тасалж чадахгүй гэдэг нь харагдаж байна. Халимагийн ерөнхийлөгч Илюмжиновийн агуу үг манай аль ч хэвлэлд нийтлэгдээгүй бөгөөд дээрх үгийг Хөх толбо сонины 2009 оны №7-д доктор Ц.Мухар нийтэллээ.
-Гэхдээ ингэж хэллээ гээд Оросууд лав баярлахгүй байх. Дэлхийн байгалийн баялгийн 38 хувь нь Орост байна, үүнд ойн баялгийн 25 хувь, газрын тосны 15 хувь, байгалийн хийн 42 хувь, нүүрсний 43 хувь гээд дурдвал дуусашгүй. Гэтэл энэ их баялгийн ихэнхи хэсэг таны хэлээд байгаа монгол угсиатны газар нутаг дээр байгаа бус уу? Мэдээж ОХУ ЗХУ шиг дахин задрахыг хүсэхгүй. Тиймээс Монгол угсаатнуудын хувь заяа хэрхэн эргэх бол?
П.Нэргүй: -Ер нь Орос гүрний эрхшээлд колоничлолд, том мөлжлөгөд өртсөн Монгол угсаатнуудын ирээдүй нэн эмгэнэлтэй болж эхэллээ. Б.Ельциний дараа
Путиний баг гарч ирсэн нь Монгол угсаатнуудыг оросжуулж уусгах бодлого шинэ шатандаа оров. Монгол угсаатнуудыг уусгах хөтөлбөр хоёр хувилбараар хийгдсэн.
Оросын мужуудыг томсгож, тэдгээрийн бүрэлдэхүүнд автономит тойргуудыг, үндэстний бүгд найрамдах улсуудыг багтаах хорлонт аргыг В.Путин олсон ажээ. Тэгээд мужийн захирагчдыг, автономит улсуудын ерөнхийлөгчдийг зөвхөн Оросын төрийн тэргүүн томилно гэдгийг хуульчилж чадсан. Бид Монгол угсаатнуудыг уусгах хөтөлбөрийн хоёр дахь хувилбарыг тодруулж ярихаар шийдлээ. Энэ хувилбарыг ямар гээч байгууллага боловсруулсан гэж бодож байна. Үүнийг Үйлдвэрлэх хүчнийг судлах зөвлөл буюу оросоор СОПС бэлтгэжээ. СОПС-ийг 70, 80-аад онд хөдөлмөрийн баатар академич Некрасов гэдэг хүн удирдаж байсан. СОПС нь манай улсын үйлдвэрлэх хүчний хөгжил байршлын ерөнхий схемийг боловсруулахад тусалж байжээ.
Ингээд энэ СОПС нь хожим 28 губерни байгуулах төлөвлөгөөг Эдийн засгийн хөгжил, худалдааны яам болон Оросын шинжлэх ухаан академийн удирдлаган дор зохиов. Энэ төлөвлөгөөний дагуу автономит тойргууд бүгд уусаж, хэд хэдэн мужуудын эрхшээлд үндэстний улсууд атгагдахаар хувь тавилангаа шийдүүлж байна. Үүнээс зарим нэгийг нь дурдвал Халимаг улс нь Волград муж, Ростов муж, Астархан муж гурвын атганд орж, улмаар Волгадон губернид харъяалагдах болжээ.
-Балтийн тэнгисийн гурван орны хүн амын багагүй хувийг оросууд эзэлдэг. Тиймдээ ч Балтийн орнуудын түүхий эдийн хэрэгцээний 100 хувийг Орос дангаараа хангадаг. Олон ч баримтыг дурдаж болно. Өөр улсын иргэн мөртлөв орос хүн. Бас айхтар бодлого шүү. Үүнтэй адилаар, ОХУ-ын монгол угсаатнуудыг “монгол царайтай” Оросын иргэн гэж нэрлэж болох юм биш үү?
П.Нэргүй: -Хэдийгээр Халимаг улсын хувь заяа ийм эмгэнэлтэй болж байгаа ч гэсэн Халимаг улсын ерөнхийлөгч Их Монгол улсынхаа өлгийд зочлохдоо Монгол угсаатнууд хэзээ ч, ямар ч хүнд нөхцөлд их улсаа байгуулах хүсэл тэмүүлэл үргэлжид ундран бадарч байх болно гэдгийг бидэнд сануулсаар байна. Оросууд 28 губернийг байгуулахдаа терроризмын эсрэг чиглэсэн “Орос губерниудын холбоо” гэсэн нэн хачирхалтай нэр хаягийг бас давхар өгөөд байгаа юм. Оросууд жишээлбэл Байгал хавийн губернийг цогцлуулахдаа Уст ордын Буриадын автономит тойргийг Эрхүү мужийн мэдэлд оруулж уусгах чиглэлийг гаргасан.
Энэхүү чиглэлийг хэрэгжүүлэхэд Орос улсаас Монгол улсад суугаа элчин сайд Говорин чухал үүрэг гүйцэтгэснийг би бас дурьдаж хэлэх гэсэн юм. Мөн Агийн Буриадын автономит тойргийг Чита мужийн бүрэлдэхүүнд уусгана гэсэн бодлого бас хэрэгжээд байна. Дараа нь Эрхүү муж, Чита муж хоёр хүч чадлаа хавсаргаж, Буриадын БНУ-ыг уусгаснаар Байгал хавийн губерни төлөвших үйл явц дуусна гэж оросууд ялангуяа Путин дарга үзэж байгаа. Оросын зарим мужууд үндэсний хэд хэдэн бүгд найрамдах улсыг болон автономит тойргийг өөртөө уусгах түүхэн том үүргийг, хүлээсэн байгаа.
-Та үнэхээр нууц асуудлыг хөндөж байх чинь… Оросуудын нууц уусгах төлөвлөгөөг нэр устай нь дурдаж болох уу?
П.Нэргүй: -Тухайлбал, Краснояр хязгаар нь Тувагийн БНУ-ыг, бас Хакасын БНУ-ыг өөртөө уусгахаас гадна, Таймырийн автономит тойрог, Эвенкийн автономит тойргийг давхар уусгахаар ажиллаж байна. Ингэснээр Зүүн шиврээ губерни цогцлон байгуулагдана. Бас Өмнөд шиврээ губерни, зүүн хойд губерни, хойд кавказ губерни, Хар тэнгис хавийн губерни, Волгакам губерни зэрэг нь үндэсний БНУ-уудыг автономит тойргуудтай нь хамт залгиж устгахаар зориулагджээ.
Ийнхүү 28 губернийг байгуулахдаа СОПС нь хорин үндэстний улсуудыг, бас 11 автономит тойргуудыг түүхийн тавцангаас нэг мөсөн арчиж хаях аймшигт зөвлөмжийг дэвшүүлсэн байна. Үндэстний хүчтэй улсуудыг тонилгох замаар том том губерниудыг бий болгох нь Их Оросын колонисог гүрний оршин тогтнох гол чиглэл болж хувираад байна.
Дээрх 28 губерниуд нь Холбооны долоон бүс нутагт зангидагдах чиглэл гарч ирж байна. Бид энэ бүгдийг ярьдгийг учир нь Путин ОХУ-ыг том колоничлогч тогтолцоонд суурилуулах гэсэн их санаархлыг зон олондоо сонордуулах гэсэн юм.
-Орос хүчирхэг гэвэл мөн хүчирхэг ч байсан. Газар нутаг, байгалийн баялгаараа дэлхийд тэргүүлдэг. Цэрэг технологийн хувьд хэнээс ч дутахгүй, мөн геополитикийн хосгүй байршилтай. Оросын хүчирхэг байдгийн үндэс хэдий үеэс эхтэй вэ? Мэдээж оросуудын колониалист бодлого тэдний хүчирхэг байдагтай салшгүй холбоотой байдаг байх?
П.Нэргүй: -Их Оросын колоничлогч тогтолцоо 1721 онд бий болсныг оросууд ер нь их л нууцлаад байдаг. Энэ колоничлогч том тогтолцоо байгуулагдсаны 300 жилийн ой 2021 онд болох гэж байгаа. Энэхүү тогтолцоог Оросын их хаан Петр I анх тавьсан.
Их Оросын колоничлогч тогтолцоог агуу их хулгайн давалгаан дээр сүндэрлүүлчихлээ гэдгээ Их Петр хаан ойлгож, маш их харамсаж байсан. Их Орос улсын төрийн төсвийн 25-50 хувийг Петр хааны хамгийн шадар сайд Меньшиков гэгч жил бүр сэм хулгайлж байсныг гадарладаг болсон. Тэгээд удалгүй Их Петр хаан өөрөө 1725 онд таалал төгссөн аж.
Их Оросын колоничлогч тогтолцоо төлөвшихийн хамт том луйврын бодлого Оросын төрийн бодлогын төвшинд өргөмжлөгдсөн байжээ. Хожим 1866 онд Ф.Энгельс бичихдээ, “Орос гүрэн их хулгайн өмчөө заавал буцааж өгөх ёстой” гэжээ. Оросын их зохиолч Лев Тройтой баатар Цагаан хаанд өргсөсөн айлдвардаа, “Оросууд далан хэлтэн ард түмнийг нэгтгэж, хүний хөл хүрэх газрыг өөрийн болгож авлаа. Ингэж нэгтгэх нэг өдөр байхад салж бутрах нэг өдөр ирдэг. Тэр цагт орос хүн гишгэх газаргүй болбол яана” гэж бичжээ.
-Цагаан арьстнууд хүн төрөлхтний хөгжлийг тодорхойлж, авч явдаг, харин Европт колони улсуудын доод арьстнуудад бохирдоогүй, цорын ганц цэвэр үндэстэн бол Германчууд буюуАри нар юм гэсэн расист онолчдын сургаалиар Гитлер Герман үндэстнийг дэлхийн тавцанд гаргаад ирсэн. Өөрийнхөө дайныг ч “зөвтгөөд” авсан. Япончууд нар японоос эхэлж манддаг гэсэн сургаалиас үүдэж, Италичууд эртний Ромын эзэнт гүрнийг дахин байгуулах үзэл дээр дэлхийн дайнд оролцсон. Ингэхэд Оросуудад өөрсдийгөө дөвийлгөж үзэх сургаал номлол байдагболов уу? Ер нь Путиний бодлогыг оросуудын үүднээс харвал юу зөвтгөх вэ?
П.Нэргүй: -В.Путин ОХУ-ын ерөнхийлөгч болохдоо тодорхой үзэлд тулгуурлаж бодлогоо үндэслэж томъёолсон байгаа. Бид энэ үзлийг нь гаргаж тавих шаардлагатай. Ер нь Орос улс болон орос үндэстэн өөрсдийгөө өвөрмөц түүхэн замналыг баримталдаг хэмээн үздэг. Бусад үндэстэн ястнуудыг араасаа дагуулах чадвартай учраас орос үндэстэн энэ дэлхийд онцгой байр суурийг, эрх ямбыг эдлэх хувь тавилантай хэмээн үздэг юм.
Орос үндэстний өвөрмөц замнал гурван тулгууртай хэмээн бүр 1721 оноос бариммтлах болжээ. Энэ нь хаант ёс (ерөнхийлөгчийн засаглал), үнэн алдартны шашин, ардач ёс гурвын тулгуурыг Путин дээд засаглалын шижим үзэл мөн хэмээн зөвшөөрсөн ажээ.
-Тэгвэл хойд хөрш маань зүгээр ч нэг Америкийн загварыг дуйраасандаа, аль эсвэл өмнөх түүхийн “цар”-ын засаглалыг үргэлжлүүлэх , гэсэндээ хүчирхэг ерөнхийлөгчийн засаглалыг сонгосон биш байх нь ээ. Мөн санамсаргүй байдлаар ардчиллын индексийн үзүүлэлтээр ардчилсан засаглалтай гэх орнуудын сүүлд жагссан хэрэг биш юм биш үү? Түүхэн тодорхой үзэлд тулгуурласан юм байна шүү дээ.
П.Нэргүй: -Дээд засаглалын тогтворжилтыг зөвхөн хүчээр барина гэсэн чухал томъёолол Путиний үзлийн үндэс болж өгдөг. Үүгээр Зөвлөлтийн КГБ-ийн төрт загвар тод илрэлээ оллоо. Ийнхүү хүчтэй ерөнхийлөгчийн засаглал нь эдийн засгийн өсөлтийг, амжиргааны дээшлэлтийг хангаж Их Орос улсыг том колоничлогч гүрний төвшинд хадгалж үлдээх гол бодлогоо амилуулах гэж зүтгэж явна.
Тэрбээр Орос орон их гүрнээрээ үлдэх үү, аль эсвэл дэлхийн тавцангаас арчигдах уу гэсэн түүхэн сонголтыг хийхдээ бидний саяын дурьдсан гурван тулгуур, хүчирхийлэл, хүчтэй засаглал, нийгэм-эдийн засгийн бодлого зэргийг шүтэлцүүлж эцсийнхээ шийдийг олсон аж. Энэ бол 2000 оны эхэнд хийгдсэн сонголт байв. Дээрх сонголтыг ярихдаа бид Путиний том бодлогын бас нэгэн оньсыг хөндөх шаардлагатай.
-Ямар оньс? Оросын 300 жилийн настай колониализм гэж үү?
П.Нэргүй: -Үүний угтуул болгож нэгэн жижиг түүхийг дурьдах нь зүйтэй болов уу. Энэ нь юу вэ гэвэл, Эрдэнэтийн үйлдвэрийг Зөвлөлтийн далд колоничлолын объект буюу хүчит зэвсэг болгож хувиргасан гэсэн нэгэн дүгнэлт 1970-аад оны эцсээр хийгдсэн юм. Энэ дүгнэлтээс өөр нэг асуудал гарч ирсэн. ЗХУ үнэхээрийн социалист улс мөн үү, аль эсвэл далд колоничлогч гүрэн болчихсон уу хэмээсэн том асуудалд бид хариу өгөх ёстой боллоо.
-Гэхдээ л бид чинь Эрдэнэтийг ганц “саалийн үнээ” гэж өхөөрдөөд, уул уурхайн жишиг загвар болгоод онгироод байдаг биш үү? Тэгвэл Оросын колониализм одоо Монголд хэрхэн нвлөөлж байгаа гэж? Та тодорхой тайлбарлаж өгч болох уу?
П.Нэргүй: -Монгол улсын нэмүү бүтээгдэхүүний далд алдац, ЗХУ-ын хувьд далд олдоц болж хувирдаг. Энэ олдоц ЗХУ-ын нийгмийн бүтээгдэхүүн, үндэсний орлого, санхүүгийн блансанд хэрхэн яаж тусгагддагийг мэдэх шаардлагатай болсон. Бидний судалгаагаар Монгол улсын нэмүү бүтээгдэхүүний далд алдац, ЗХУ-ын Үндэсний орлогын тооцоонд тусгагддаггүй юм байна гэдэг нь тогтоогдсон. Харин энэхүү далд алдац ЗХУ-ын улсын нэгдсэн төсөвт бусад зардал гэдэг нэрээр бүртгэгддэг юм байна гэдэг нь тогтоогдов. Үүнээс үндэслэж ЗХУ-д нийгмийн бүтээгдэхүүний үндэсний орлого нь ил блансаар, бас далд блансаар тооцоологддог нь бидэнд мэдрэгдэв.
Өөрөөр хэлбэл, Үндэсний орлогын далд блансаар Зөвлөлтийн засгийн газар хар хайрцагны бодлогоо амилуулдаг юм байна гэсэн дүгнэлт хийхэд хүргэв. Эл тооцоог бид “ЗХУ-ын улс ардын аж ахуй 1985 онд” гэсэн статистикийн эмхэтгэлийг баримталж хийлээ. Улсын нэгдсэн төсөвт нэмүү бүтээгдэхүүний далд олдоц 1985 онд 114 тэрбум рубльд хүрчээ.
Мөн онд Зөвлөлтийн үндэсний орлого 578 тэрбум рубль, материаллаг зардал 805 тэрбум рубль болов. Үндэсний орлого, нэмүү бүтээгдэхүүний далд олдоц хоёрын нийлбэр нь 692 тэрбум рубльд хүрч, үндэсний орлогын энэхүү нөөцөөр Зөвлөлтийн өргөтгөсөн нөхөн үйлдвэрлэл явагддаг нь тогтоогдсон. Хуримтлалын сан статистикийн эмхэтгэлд 264 тэрбум рублиэр биш, 150 тэрбум рублиэр тооцоологддог байсан. Нэмүү бүтээгдэхүүний далд олдоц ийнхүү тодорхойлогдсоноор Зөвлөлт төрийн жинхэнэ дүр төрх илчлэгдэж, далд колоничлолын бодлогыг явуулдаг нь тогтоогдов. Бусад орнуудаас олдог нэмүү бүтээгдэхүүний далд олдоц нь Зөвлөлтийн эдийн засгийн хөгжилтийг санхүүжүүлдэг том эх үүсвэр болж байсан юм.
-Энэ тухай ерөөсөө дуулаагүй юм байна шүү. Тэгвэл Далд колоничлол Оросын эдийн засгийн хөгжлийн гол түлхэц ноён нуруу нь болж өгдөг байх нь ээ?
П.Нэргүй: -Энэхүү далд олдоц 1970 онд 30 тэрбум рубль байсан бол 15 жилийн дараа 114 тэрбум рубльд хүрч 3.7 дахин нэмэгджээ. Харин Зөвлөлтийн үндэсний орлого 15 жилд ердөө 2 дахин нэмэгдэв. Ийнхүү нэмүү бүтээгдэхүүний далд олдоц, Зөвлөлтийн үндэсний орлогоос бараг 2 дахин илүү хурдацтайгаар нэмэгдсэн байна. Нэмүү бүтээгдэхүүний далд алдац дотор Монгол улсын нэмүү бүтээгдэхүүний далд алдац том хувийн жин эзэлж байжээ.
Ялангуяа Эрдэнэтийн үйлдвэр ашиглалтад ормогц, Зөвлөлтийн гадаад санхүүжилтын эх үүсвэр огцом нэмэгдсэн юм. Саяын бидний ярьсан нэмүү бүтээгдэхүүний далд олдоц нь ЗХУ-ын гадаад эдийн засгийн харилцааны блансын том том ашигаар илэрдэг билээ, Путин хүчтэй ерөнхийлөгчийн засаглалыг тогтоохын түлд 2001 онд төрийн Думд явуулсан илгээлтэндээ нэгэн чухал томъёоллыг оруулжээ. Энэ нь юу гэсэн томъёолол вэ гэвэл төсөв тойрсон панзлалаас татгалзаж, улсын төсвийг хоёр эх сурвалжаас бүрдүүлнэ. Нэг нь, төрийн хүлээсэн үүргүүдийг хэрэгжүүлэхэд зориулагддаг орлого. Нөгөөх нь, гадаад эдийн засгийн харилцааны блансын ашгууд байх болно гэжээ.
-Гадаад худалдаанаас ашиг олоход юунь болохгүй гэж? Энэ асуудал колониализмтай холбоотой гэж үү?
П.Нэргүй: -Зөвлөлт засгийн үед явуулж байсан далд колоничлолынхоо бодлогыг Путин ерөнхийлөгч болмогцоо хэлбэрэлтгүй үргэлжлүүлэхээр шийдсэнээ төрийн Думд илтгэсэн байна. Бодлогын энэ том чиглэл ОХУ-ын 2003 оны төлбөрийн блансанд яаж тусгагдсаныг бид уншигч олондоо бас толилуулъя. Оросын барааны экспорт 2003 онд 134.4 тэрбум доллар, барааны импорт 74.8 тэрбум доллар болж гадаад худалдааны блансын ашиг 59.6 тэрбум долларт хүрлээ. Энэхүү ашиг 2002 оныхоос 13.3 тэрбум доллараар нэмэгдэв. Эл цэвэр өсөлтийн 4.6 тэрбум доллар буюу 35 хувь нь экспортын биет өсөлтөөр хангагдсан бол үлдэж буй 8.7 тэрбум доллар буюу 65 хувь нь үнийн өсөлтөөр хангагджээ.
Ингэж гадаад худалдааны ашгийн цэвэр өсөлтийн 2/3 хувийг нь үнийн өсөлтөөр хангах айхавтар монжооч чиглэл хэрэгждэг болжээ. Ялангуяа Монгол, Оросын гадаад худалдаанд Оросын бараа өндөр үнээр орж ирдэг нь манай гадаад худалдаа үлэмжийн алдагдалтай болдог нь чухамдаа Путиний тогтоосон монжооч гадаад худалдааны бодлоготой шууд холбогддогийг хэлэх хэрэгтэй.
Хэдийгээр гадаад худалдааны бланс нь ашигтай ч гэсэн гадаадын хөрөнгө оруулалтын бланс үлэмж хэмжээгээр алдагдалтай гардаг болсон. Гадаад худалдааныхаа ашгаар гадаадын хөрөнгө оруулалтын орлого зарлагын зөрүүг нөхөөд 4 орчим тэрбум долларын ашигтай ажиллажээ. Энэ нь 2003 оны тухайд шүү дээ. Оросууд гадаадын хөрөнгө оруулагчдыг мөддөө давж гарахгүй юм шиг байна. Тэднээс үлэмж хэмжээний алдагдалд өртдөг нь Оросын эдийн засагт хүндээр туссан хэвээр байгаа.
-Бас аймар бодлого байна шүү. Дэлхийн зах зээл дээрх литр шатахууны үнэ Монголд 2, бүр 3 нугалж өсөөд байдгийн учир бас л Оросын далд колониалист бодлогын илрэл байж болох юм. Эрдэнэт аль хэдийн Оросын далд колониализмын объект болчихсон, одоо харин Оюутолгой Хятадын колониализмын золиос болох вий дээ. Ер нь Оросууд яагаад биднийг ингэж монжих ёстой гэж?
П.Нэргүй: -Үүнээс гадна бид бас нэгэн асуудлыг энэ дашрамд хөндөе. Их Оросын шовинист үзэлд дөрвөн үндэстнийг онцгойлон дурьдаж буруутгадаг нэгэн хачирхалтай чиглэл амь бөхтэй оршсоор байна. Орос гүрэн хүнд байдалд орж, том алдагдалд өртөх, эсвэл лут ялагдал хүлээх үед үүний хамаг бурууг дөрвөн үндэстэнд тохоож сурталчилдаг айхавтар араншин оросуудад бий. Ийм дөрвөн үндэстний тоонд Монгол үндэстэн, Грек үндэстэн, Немц үндэстэн, Еврей үндэстэн ордог юм. ЗХУ-д өөрчлөн байгуулалт бүтэлгүйтсэний хамаг бурууг хэнд тохсон гэж санаж байна? Хамаг бурууг нь оросууд монголчууд бидэнд тохсон шүү дээ. Монголчууд Оросыг олон зуун жил мөлжиж дарлаж байсны гайгаар Оросын дээд засаглалын дотор том аймшигт зуршил төлөвшсөн хэмээн оросууд томъёолдог. Яг үүнийг нь Сергей Хрущёв АНУ-д уншсан лекциндээ энэ тухай дурьджээ. Уг лекцийн гол агуулга санааг “Хөх толбо” сонин олж монголчууддаа сонордуулсан билээ.
эх сурвалж: http://sonin.mn/
-Өрнийхөн өөрийн иргэншлийн хил хязгаарыг Евразийн бүс нутагт исламын болон үнэн алдартны шашинт улсуудаар заагладаг. Мэдээж, ортодокс үнэн алдартны шашны төв бол Орос. Хуучин ЗХУ-ын бүрэлдэхүүнд байсан ихэнхи улсуудын хувьд ОХУ бол яахын аргагүй гол тоглогч. Гэтэл ОХУ өөрөө дан ганц үнэн алдартны шашинт орос үндэстэн биш, олон үндэстнээс бүрдсэн улс. Шуудхан асууя, Монголоос өөр “монгол угсаатан” байна уу?
П.Нэргүй: -21-р зуун эхлэхэд манай улсын их түүхэнд нэгэн томоохон үйл явдал боллоо. Энэ бол Халимаг улсын ерөнхийлөгч Илюмжиновоор ахлуулсан Халимаг ард түмний төлөөлөгчид Их Монгол улсын өлгий нутагтаа зочилсон явдал мөн гэж би дүгнэдэг. Халимаг улсын бүхий л үеийн түүх Монгол гүрний түүхтэй салшгүй холбоотой явж ирснийг оросууд ч хүлээн зөвшөөрдөг. Халимагийн ард түмэн бол Их Монгол улсын салшгүй хэсэг Оросын хөгжлийн хөдөлгөгч хүч болсон Колониализм 300 жилийн түүхтэй гэдгийг түүхэн баримтууд үгүйсгэж чадахгүй юм. Тэд хэдийгээр 400 жилийн дараа өлгий нутагтаа хөл тавьж байгаа ч гэсэн энэ 400 жилд Халимагийн баатарлаг ард түмний зүрх сэтгэл цаг ямагт монголчууд бидэнтэйгээ хамт байсан шүү гэдгийг Халмагийн ерөнхийлөгч Илюмжинов байнга хэлжи байв.
Тэрбээр, “Би гэртээ ирсэн байна. Бас та нарын гэр орон Каспийн тэнгисийн хөвөөнд, Ижил мөрний хаяанд байна. Та нар юунд далайгүй гэж ярьдаг юм бэ? Далай чинь байна. Гарц чинь байна. Монгол эх нутаг чинь далайдаа байна. Би Монгол улсын ерөнхийлөгчийн урилгаар анх удаа 400 жилийн дараа албан ёсоор айлчилж эх нутагтаа албан ёсоор ирж байна” гэж тэрээр аймшиггүй сайхнаар ханхүү шиг сэтгэл хөдлөм үгийг хэлсэн. Энэ бол улс төрийн гайхамшигтай үг. Энэ үгэнд Их Монгол улсын газар нутаг, хил хязгаар хаагуур тогтоогдсоныг Илюмжинов зүрх сэтгэлээрээ зөвхөн бидэнд төдийгүй дэлхий дахинд сонордуулж чадлаа.
“Далайд гарцгүй гэж битгий яриач… Монгол эх нутаг чинь далайдаа байна” гэж хэлсэн үг Халимагчууд болон Монголчууд бидний агуу үзэл нэг юм байна гэдэг нь нотлогдсоор л байна. Ямар ч хүчирхэг гүрэн, гадны ямар ч том хүч зөвхөн халимагчууд, монголчуудын цусан барилдлагааг, ургийн холбоог тасалж чадахгүй гэдэг нь харагдаж байна. Халимагийн ерөнхийлөгч Илюмжиновийн агуу үг манай аль ч хэвлэлд нийтлэгдээгүй бөгөөд дээрх үгийг Хөх толбо сонины 2009 оны №7-д доктор Ц.Мухар нийтэллээ.
-Гэхдээ ингэж хэллээ гээд Оросууд лав баярлахгүй байх. Дэлхийн байгалийн баялгийн 38 хувь нь Орост байна, үүнд ойн баялгийн 25 хувь, газрын тосны 15 хувь, байгалийн хийн 42 хувь, нүүрсний 43 хувь гээд дурдвал дуусашгүй. Гэтэл энэ их баялгийн ихэнхи хэсэг таны хэлээд байгаа монгол угсиатны газар нутаг дээр байгаа бус уу? Мэдээж ОХУ ЗХУ шиг дахин задрахыг хүсэхгүй. Тиймээс Монгол угсаатнуудын хувь заяа хэрхэн эргэх бол?
П.Нэргүй: -Ер нь Орос гүрний эрхшээлд колоничлолд, том мөлжлөгөд өртсөн Монгол угсаатнуудын ирээдүй нэн эмгэнэлтэй болж эхэллээ. Б.Ельциний дараа
Путиний баг гарч ирсэн нь Монгол угсаатнуудыг оросжуулж уусгах бодлого шинэ шатандаа оров. Монгол угсаатнуудыг уусгах хөтөлбөр хоёр хувилбараар хийгдсэн.
Оросын мужуудыг томсгож, тэдгээрийн бүрэлдэхүүнд автономит тойргуудыг, үндэстний бүгд найрамдах улсуудыг багтаах хорлонт аргыг В.Путин олсон ажээ. Тэгээд мужийн захирагчдыг, автономит улсуудын ерөнхийлөгчдийг зөвхөн Оросын төрийн тэргүүн томилно гэдгийг хуульчилж чадсан. Бид Монгол угсаатнуудыг уусгах хөтөлбөрийн хоёр дахь хувилбарыг тодруулж ярихаар шийдлээ. Энэ хувилбарыг ямар гээч байгууллага боловсруулсан гэж бодож байна. Үүнийг Үйлдвэрлэх хүчнийг судлах зөвлөл буюу оросоор СОПС бэлтгэжээ. СОПС-ийг 70, 80-аад онд хөдөлмөрийн баатар академич Некрасов гэдэг хүн удирдаж байсан. СОПС нь манай улсын үйлдвэрлэх хүчний хөгжил байршлын ерөнхий схемийг боловсруулахад тусалж байжээ.
Ингээд энэ СОПС нь хожим 28 губерни байгуулах төлөвлөгөөг Эдийн засгийн хөгжил, худалдааны яам болон Оросын шинжлэх ухаан академийн удирдлаган дор зохиов. Энэ төлөвлөгөөний дагуу автономит тойргууд бүгд уусаж, хэд хэдэн мужуудын эрхшээлд үндэстний улсууд атгагдахаар хувь тавилангаа шийдүүлж байна. Үүнээс зарим нэгийг нь дурдвал Халимаг улс нь Волград муж, Ростов муж, Астархан муж гурвын атганд орж, улмаар Волгадон губернид харъяалагдах болжээ.
-Балтийн тэнгисийн гурван орны хүн амын багагүй хувийг оросууд эзэлдэг. Тиймдээ ч Балтийн орнуудын түүхий эдийн хэрэгцээний 100 хувийг Орос дангаараа хангадаг. Олон ч баримтыг дурдаж болно. Өөр улсын иргэн мөртлөв орос хүн. Бас айхтар бодлого шүү. Үүнтэй адилаар, ОХУ-ын монгол угсаатнуудыг “монгол царайтай” Оросын иргэн гэж нэрлэж болох юм биш үү?
П.Нэргүй: -Хэдийгээр Халимаг улсын хувь заяа ийм эмгэнэлтэй болж байгаа ч гэсэн Халимаг улсын ерөнхийлөгч Их Монгол улсынхаа өлгийд зочлохдоо Монгол угсаатнууд хэзээ ч, ямар ч хүнд нөхцөлд их улсаа байгуулах хүсэл тэмүүлэл үргэлжид ундран бадарч байх болно гэдгийг бидэнд сануулсаар байна. Оросууд 28 губернийг байгуулахдаа терроризмын эсрэг чиглэсэн “Орос губерниудын холбоо” гэсэн нэн хачирхалтай нэр хаягийг бас давхар өгөөд байгаа юм. Оросууд жишээлбэл Байгал хавийн губернийг цогцлуулахдаа Уст ордын Буриадын автономит тойргийг Эрхүү мужийн мэдэлд оруулж уусгах чиглэлийг гаргасан.
Энэхүү чиглэлийг хэрэгжүүлэхэд Орос улсаас Монгол улсад суугаа элчин сайд Говорин чухал үүрэг гүйцэтгэснийг би бас дурьдаж хэлэх гэсэн юм. Мөн Агийн Буриадын автономит тойргийг Чита мужийн бүрэлдэхүүнд уусгана гэсэн бодлого бас хэрэгжээд байна. Дараа нь Эрхүү муж, Чита муж хоёр хүч чадлаа хавсаргаж, Буриадын БНУ-ыг уусгаснаар Байгал хавийн губерни төлөвших үйл явц дуусна гэж оросууд ялангуяа Путин дарга үзэж байгаа. Оросын зарим мужууд үндэсний хэд хэдэн бүгд найрамдах улсыг болон автономит тойргийг өөртөө уусгах түүхэн том үүргийг, хүлээсэн байгаа.
-Та үнэхээр нууц асуудлыг хөндөж байх чинь… Оросуудын нууц уусгах төлөвлөгөөг нэр устай нь дурдаж болох уу?
П.Нэргүй: -Тухайлбал, Краснояр хязгаар нь Тувагийн БНУ-ыг, бас Хакасын БНУ-ыг өөртөө уусгахаас гадна, Таймырийн автономит тойрог, Эвенкийн автономит тойргийг давхар уусгахаар ажиллаж байна. Ингэснээр Зүүн шиврээ губерни цогцлон байгуулагдана. Бас Өмнөд шиврээ губерни, зүүн хойд губерни, хойд кавказ губерни, Хар тэнгис хавийн губерни, Волгакам губерни зэрэг нь үндэсний БНУ-уудыг автономит тойргуудтай нь хамт залгиж устгахаар зориулагджээ.
Ийнхүү 28 губернийг байгуулахдаа СОПС нь хорин үндэстний улсуудыг, бас 11 автономит тойргуудыг түүхийн тавцангаас нэг мөсөн арчиж хаях аймшигт зөвлөмжийг дэвшүүлсэн байна. Үндэстний хүчтэй улсуудыг тонилгох замаар том том губерниудыг бий болгох нь Их Оросын колонисог гүрний оршин тогтнох гол чиглэл болж хувираад байна.
Дээрх 28 губерниуд нь Холбооны долоон бүс нутагт зангидагдах чиглэл гарч ирж байна. Бид энэ бүгдийг ярьдгийг учир нь Путин ОХУ-ыг том колоничлогч тогтолцоонд суурилуулах гэсэн их санаархлыг зон олондоо сонордуулах гэсэн юм.
-Орос хүчирхэг гэвэл мөн хүчирхэг ч байсан. Газар нутаг, байгалийн баялгаараа дэлхийд тэргүүлдэг. Цэрэг технологийн хувьд хэнээс ч дутахгүй, мөн геополитикийн хосгүй байршилтай. Оросын хүчирхэг байдгийн үндэс хэдий үеэс эхтэй вэ? Мэдээж оросуудын колониалист бодлого тэдний хүчирхэг байдагтай салшгүй холбоотой байдаг байх?
П.Нэргүй: -Их Оросын колоничлогч тогтолцоо 1721 онд бий болсныг оросууд ер нь их л нууцлаад байдаг. Энэ колоничлогч том тогтолцоо байгуулагдсаны 300 жилийн ой 2021 онд болох гэж байгаа. Энэхүү тогтолцоог Оросын их хаан Петр I анх тавьсан.
Их Оросын колоничлогч тогтолцоог агуу их хулгайн давалгаан дээр сүндэрлүүлчихлээ гэдгээ Их Петр хаан ойлгож, маш их харамсаж байсан. Их Орос улсын төрийн төсвийн 25-50 хувийг Петр хааны хамгийн шадар сайд Меньшиков гэгч жил бүр сэм хулгайлж байсныг гадарладаг болсон. Тэгээд удалгүй Их Петр хаан өөрөө 1725 онд таалал төгссөн аж.
Их Оросын колоничлогч тогтолцоо төлөвшихийн хамт том луйврын бодлого Оросын төрийн бодлогын төвшинд өргөмжлөгдсөн байжээ. Хожим 1866 онд Ф.Энгельс бичихдээ, “Орос гүрэн их хулгайн өмчөө заавал буцааж өгөх ёстой” гэжээ. Оросын их зохиолч Лев Тройтой баатар Цагаан хаанд өргсөсөн айлдвардаа, “Оросууд далан хэлтэн ард түмнийг нэгтгэж, хүний хөл хүрэх газрыг өөрийн болгож авлаа. Ингэж нэгтгэх нэг өдөр байхад салж бутрах нэг өдөр ирдэг. Тэр цагт орос хүн гишгэх газаргүй болбол яана” гэж бичжээ.
-Цагаан арьстнууд хүн төрөлхтний хөгжлийг тодорхойлж, авч явдаг, харин Европт колони улсуудын доод арьстнуудад бохирдоогүй, цорын ганц цэвэр үндэстэн бол Германчууд буюуАри нар юм гэсэн расист онолчдын сургаалиар Гитлер Герман үндэстнийг дэлхийн тавцанд гаргаад ирсэн. Өөрийнхөө дайныг ч “зөвтгөөд” авсан. Япончууд нар японоос эхэлж манддаг гэсэн сургаалиас үүдэж, Италичууд эртний Ромын эзэнт гүрнийг дахин байгуулах үзэл дээр дэлхийн дайнд оролцсон. Ингэхэд Оросуудад өөрсдийгөө дөвийлгөж үзэх сургаал номлол байдагболов уу? Ер нь Путиний бодлогыг оросуудын үүднээс харвал юу зөвтгөх вэ?
П.Нэргүй: -В.Путин ОХУ-ын ерөнхийлөгч болохдоо тодорхой үзэлд тулгуурлаж бодлогоо үндэслэж томъёолсон байгаа. Бид энэ үзлийг нь гаргаж тавих шаардлагатай. Ер нь Орос улс болон орос үндэстэн өөрсдийгөө өвөрмөц түүхэн замналыг баримталдаг хэмээн үздэг. Бусад үндэстэн ястнуудыг араасаа дагуулах чадвартай учраас орос үндэстэн энэ дэлхийд онцгой байр суурийг, эрх ямбыг эдлэх хувь тавилантай хэмээн үздэг юм.
Орос үндэстний өвөрмөц замнал гурван тулгууртай хэмээн бүр 1721 оноос бариммтлах болжээ. Энэ нь хаант ёс (ерөнхийлөгчийн засаглал), үнэн алдартны шашин, ардач ёс гурвын тулгуурыг Путин дээд засаглалын шижим үзэл мөн хэмээн зөвшөөрсөн ажээ.
-Тэгвэл хойд хөрш маань зүгээр ч нэг Америкийн загварыг дуйраасандаа, аль эсвэл өмнөх түүхийн “цар”-ын засаглалыг үргэлжлүүлэх , гэсэндээ хүчирхэг ерөнхийлөгчийн засаглалыг сонгосон биш байх нь ээ. Мөн санамсаргүй байдлаар ардчиллын индексийн үзүүлэлтээр ардчилсан засаглалтай гэх орнуудын сүүлд жагссан хэрэг биш юм биш үү? Түүхэн тодорхой үзэлд тулгуурласан юм байна шүү дээ.
П.Нэргүй: -Дээд засаглалын тогтворжилтыг зөвхөн хүчээр барина гэсэн чухал томъёолол Путиний үзлийн үндэс болж өгдөг. Үүгээр Зөвлөлтийн КГБ-ийн төрт загвар тод илрэлээ оллоо. Ийнхүү хүчтэй ерөнхийлөгчийн засаглал нь эдийн засгийн өсөлтийг, амжиргааны дээшлэлтийг хангаж Их Орос улсыг том колоничлогч гүрний төвшинд хадгалж үлдээх гол бодлогоо амилуулах гэж зүтгэж явна.
Тэрбээр Орос орон их гүрнээрээ үлдэх үү, аль эсвэл дэлхийн тавцангаас арчигдах уу гэсэн түүхэн сонголтыг хийхдээ бидний саяын дурьдсан гурван тулгуур, хүчирхийлэл, хүчтэй засаглал, нийгэм-эдийн засгийн бодлого зэргийг шүтэлцүүлж эцсийнхээ шийдийг олсон аж. Энэ бол 2000 оны эхэнд хийгдсэн сонголт байв. Дээрх сонголтыг ярихдаа бид Путиний том бодлогын бас нэгэн оньсыг хөндөх шаардлагатай.
-Ямар оньс? Оросын 300 жилийн настай колониализм гэж үү?
П.Нэргүй: -Үүний угтуул болгож нэгэн жижиг түүхийг дурьдах нь зүйтэй болов уу. Энэ нь юу вэ гэвэл, Эрдэнэтийн үйлдвэрийг Зөвлөлтийн далд колоничлолын объект буюу хүчит зэвсэг болгож хувиргасан гэсэн нэгэн дүгнэлт 1970-аад оны эцсээр хийгдсэн юм. Энэ дүгнэлтээс өөр нэг асуудал гарч ирсэн. ЗХУ үнэхээрийн социалист улс мөн үү, аль эсвэл далд колоничлогч гүрэн болчихсон уу хэмээсэн том асуудалд бид хариу өгөх ёстой боллоо.
-Гэхдээ л бид чинь Эрдэнэтийг ганц “саалийн үнээ” гэж өхөөрдөөд, уул уурхайн жишиг загвар болгоод онгироод байдаг биш үү? Тэгвэл Оросын колониализм одоо Монголд хэрхэн нвлөөлж байгаа гэж? Та тодорхой тайлбарлаж өгч болох уу?
П.Нэргүй: -Монгол улсын нэмүү бүтээгдэхүүний далд алдац, ЗХУ-ын хувьд далд олдоц болж хувирдаг. Энэ олдоц ЗХУ-ын нийгмийн бүтээгдэхүүн, үндэсний орлого, санхүүгийн блансанд хэрхэн яаж тусгагддагийг мэдэх шаардлагатай болсон. Бидний судалгаагаар Монгол улсын нэмүү бүтээгдэхүүний далд алдац, ЗХУ-ын Үндэсний орлогын тооцоонд тусгагддаггүй юм байна гэдэг нь тогтоогдсон. Харин энэхүү далд алдац ЗХУ-ын улсын нэгдсэн төсөвт бусад зардал гэдэг нэрээр бүртгэгддэг юм байна гэдэг нь тогтоогдов. Үүнээс үндэслэж ЗХУ-д нийгмийн бүтээгдэхүүний үндэсний орлого нь ил блансаар, бас далд блансаар тооцоологддог нь бидэнд мэдрэгдэв.
Өөрөөр хэлбэл, Үндэсний орлогын далд блансаар Зөвлөлтийн засгийн газар хар хайрцагны бодлогоо амилуулдаг юм байна гэсэн дүгнэлт хийхэд хүргэв. Эл тооцоог бид “ЗХУ-ын улс ардын аж ахуй 1985 онд” гэсэн статистикийн эмхэтгэлийг баримталж хийлээ. Улсын нэгдсэн төсөвт нэмүү бүтээгдэхүүний далд олдоц 1985 онд 114 тэрбум рубльд хүрчээ.
Мөн онд Зөвлөлтийн үндэсний орлого 578 тэрбум рубль, материаллаг зардал 805 тэрбум рубль болов. Үндэсний орлого, нэмүү бүтээгдэхүүний далд олдоц хоёрын нийлбэр нь 692 тэрбум рубльд хүрч, үндэсний орлогын энэхүү нөөцөөр Зөвлөлтийн өргөтгөсөн нөхөн үйлдвэрлэл явагддаг нь тогтоогдсон. Хуримтлалын сан статистикийн эмхэтгэлд 264 тэрбум рублиэр биш, 150 тэрбум рублиэр тооцоологддог байсан. Нэмүү бүтээгдэхүүний далд олдоц ийнхүү тодорхойлогдсоноор Зөвлөлт төрийн жинхэнэ дүр төрх илчлэгдэж, далд колоничлолын бодлогыг явуулдаг нь тогтоогдов. Бусад орнуудаас олдог нэмүү бүтээгдэхүүний далд олдоц нь Зөвлөлтийн эдийн засгийн хөгжилтийг санхүүжүүлдэг том эх үүсвэр болж байсан юм.
-Энэ тухай ерөөсөө дуулаагүй юм байна шүү. Тэгвэл Далд колоничлол Оросын эдийн засгийн хөгжлийн гол түлхэц ноён нуруу нь болж өгдөг байх нь ээ?
П.Нэргүй: -Энэхүү далд олдоц 1970 онд 30 тэрбум рубль байсан бол 15 жилийн дараа 114 тэрбум рубльд хүрч 3.7 дахин нэмэгджээ. Харин Зөвлөлтийн үндэсний орлого 15 жилд ердөө 2 дахин нэмэгдэв. Ийнхүү нэмүү бүтээгдэхүүний далд олдоц, Зөвлөлтийн үндэсний орлогоос бараг 2 дахин илүү хурдацтайгаар нэмэгдсэн байна. Нэмүү бүтээгдэхүүний далд алдац дотор Монгол улсын нэмүү бүтээгдэхүүний далд алдац том хувийн жин эзэлж байжээ.
Ялангуяа Эрдэнэтийн үйлдвэр ашиглалтад ормогц, Зөвлөлтийн гадаад санхүүжилтын эх үүсвэр огцом нэмэгдсэн юм. Саяын бидний ярьсан нэмүү бүтээгдэхүүний далд олдоц нь ЗХУ-ын гадаад эдийн засгийн харилцааны блансын том том ашигаар илэрдэг билээ, Путин хүчтэй ерөнхийлөгчийн засаглалыг тогтоохын түлд 2001 онд төрийн Думд явуулсан илгээлтэндээ нэгэн чухал томъёоллыг оруулжээ. Энэ нь юу гэсэн томъёолол вэ гэвэл төсөв тойрсон панзлалаас татгалзаж, улсын төсвийг хоёр эх сурвалжаас бүрдүүлнэ. Нэг нь, төрийн хүлээсэн үүргүүдийг хэрэгжүүлэхэд зориулагддаг орлого. Нөгөөх нь, гадаад эдийн засгийн харилцааны блансын ашгууд байх болно гэжээ.
-Гадаад худалдаанаас ашиг олоход юунь болохгүй гэж? Энэ асуудал колониализмтай холбоотой гэж үү?
П.Нэргүй: -Зөвлөлт засгийн үед явуулж байсан далд колоничлолынхоо бодлогыг Путин ерөнхийлөгч болмогцоо хэлбэрэлтгүй үргэлжлүүлэхээр шийдсэнээ төрийн Думд илтгэсэн байна. Бодлогын энэ том чиглэл ОХУ-ын 2003 оны төлбөрийн блансанд яаж тусгагдсаныг бид уншигч олондоо бас толилуулъя. Оросын барааны экспорт 2003 онд 134.4 тэрбум доллар, барааны импорт 74.8 тэрбум доллар болж гадаад худалдааны блансын ашиг 59.6 тэрбум долларт хүрлээ. Энэхүү ашиг 2002 оныхоос 13.3 тэрбум доллараар нэмэгдэв. Эл цэвэр өсөлтийн 4.6 тэрбум доллар буюу 35 хувь нь экспортын биет өсөлтөөр хангагдсан бол үлдэж буй 8.7 тэрбум доллар буюу 65 хувь нь үнийн өсөлтөөр хангагджээ.
Ингэж гадаад худалдааны ашгийн цэвэр өсөлтийн 2/3 хувийг нь үнийн өсөлтөөр хангах айхавтар монжооч чиглэл хэрэгждэг болжээ. Ялангуяа Монгол, Оросын гадаад худалдаанд Оросын бараа өндөр үнээр орж ирдэг нь манай гадаад худалдаа үлэмжийн алдагдалтай болдог нь чухамдаа Путиний тогтоосон монжооч гадаад худалдааны бодлоготой шууд холбогддогийг хэлэх хэрэгтэй.
Хэдийгээр гадаад худалдааны бланс нь ашигтай ч гэсэн гадаадын хөрөнгө оруулалтын бланс үлэмж хэмжээгээр алдагдалтай гардаг болсон. Гадаад худалдааныхаа ашгаар гадаадын хөрөнгө оруулалтын орлого зарлагын зөрүүг нөхөөд 4 орчим тэрбум долларын ашигтай ажиллажээ. Энэ нь 2003 оны тухайд шүү дээ. Оросууд гадаадын хөрөнгө оруулагчдыг мөддөө давж гарахгүй юм шиг байна. Тэднээс үлэмж хэмжээний алдагдалд өртдөг нь Оросын эдийн засагт хүндээр туссан хэвээр байгаа.
-Бас аймар бодлого байна шүү. Дэлхийн зах зээл дээрх литр шатахууны үнэ Монголд 2, бүр 3 нугалж өсөөд байдгийн учир бас л Оросын далд колониалист бодлогын илрэл байж болох юм. Эрдэнэт аль хэдийн Оросын далд колониализмын объект болчихсон, одоо харин Оюутолгой Хятадын колониализмын золиос болох вий дээ. Ер нь Оросууд яагаад биднийг ингэж монжих ёстой гэж?
П.Нэргүй: -Үүнээс гадна бид бас нэгэн асуудлыг энэ дашрамд хөндөе. Их Оросын шовинист үзэлд дөрвөн үндэстнийг онцгойлон дурьдаж буруутгадаг нэгэн хачирхалтай чиглэл амь бөхтэй оршсоор байна. Орос гүрэн хүнд байдалд орж, том алдагдалд өртөх, эсвэл лут ялагдал хүлээх үед үүний хамаг бурууг дөрвөн үндэстэнд тохоож сурталчилдаг айхавтар араншин оросуудад бий. Ийм дөрвөн үндэстний тоонд Монгол үндэстэн, Грек үндэстэн, Немц үндэстэн, Еврей үндэстэн ордог юм. ЗХУ-д өөрчлөн байгуулалт бүтэлгүйтсэний хамаг бурууг хэнд тохсон гэж санаж байна? Хамаг бурууг нь оросууд монголчууд бидэнд тохсон шүү дээ. Монголчууд Оросыг олон зуун жил мөлжиж дарлаж байсны гайгаар Оросын дээд засаглалын дотор том аймшигт зуршил төлөвшсөн хэмээн оросууд томъёолдог. Яг үүнийг нь Сергей Хрущёв АНУ-д уншсан лекциндээ энэ тухай дурьджээ. Уг лекцийн гол агуулга санааг “Хөх толбо” сонин олж монголчууддаа сонордуулсан билээ.
эх сурвалж: http://sonin.mn/
Монголын цэрэг Англи Францтай байлдаж явжээ
XIX зууны дундуур монголчууд Англи, Францын цэрэгтэй байлдаж явсан үнэн түүх бий. Их Чин улс гадаад ертөнцөөс өөрсдийгөө тусгаарлаж, дэлхийн хөгжлөөс хоцорсон тэр цагт колоничлогчдын флот Шар тэнгист нэгэнт зангуугаа хаясан байлаа. Хар тамхины эхний дайны дараа өөрийгөө Исүс эзний хүү хэмээн зарласан Хонг Шуухуаны удирдсан Тайпингийн (Тай Пинг Тиян Гоу) бослого дэгдэж, 1845 оноос 1864 оныг хүртэл 19 жилийн турш үргэлжилж, 20 сaя хүний амийг авч, Манжийн төрийг хүчтэй ганхуулсан байна. Энэ бослогыг эхэлсэн цагааc нь дарагдан дарагдтал Xятадын нутгийн гүнд монгол хүний цус урcaж, яс цайсныг өнөөгийн бид төдийлөн мэддэггүй.
Хонг Шуухуаны удирдсан Тайпингийн босогчид Нанжин (өмнөд нийслэл) хотыг эзлэн авсны дараа цэргийн хүчээ Бээжингийн (умарт нийслэл) зүгт эргүүлжээ. Хамгийн эхний том тулаан Жиантанд 1851 оны 1 дүгээр сарын 1-нд болсон ба Манжийн морьт цэргийн монгол захирагч Ихдамбын удирдсан 7 анги Тайпингийн бослогын цэргийн галын шугамыг сэтлэхийг орoлдсон боловч араараа бүслэгдэж шахагдан жижиг толгод руу ухарчээ. Бусдаасаа таслагдсан түүний 300 орчим цэрэг, дарга алагдаж, гүүрэн дээр морь нь бусгахад мориноосоо унасан Ихдамба босогчдын явган цэрэгт алагджээ. Удирдлагагүй болcон манжийн цэрэг гол гатлан ухарсан байна. 1851 оны 10 дугаар сарын 10-нд Манжийн цэргийн Улаантай жанжины цэрэг Ёнгон хэмээх газрыг босогчдоос буцааж авaх гээд бүтсэнгүй ухарчээ. Тайпингийн босогчдын цэрэг Бээжинд ойpтох тутам Манжийн Түгээмэл Элбэгт хаан улам сандарч, итгэлтэйгээр нь Монголын өвөр 49, ар 86 хошуунаас морин цэрэг дайчлан татаж, Хорчин монгол жанжин Сэнгэринчинд цэргийг захируулжээ. 1825 онд 24 настайдаа Хорчин зүүн (Xар тугийн) хошууны ноён Сэнгэринчин Манжийн хааны гүнжтэй гэрлэж жүн (хоёдугаар зэргийн) ван болсон байна. Манжийн хааны ордны хамгаалалтанд байсан үнэн итгэлт эфү Сэнгэринчин Хаант Оросоос галт зэвсэг зөөсөн 300 орос цэргийг Их Хүрээнд оруулaлгүй, их буу, зэр зэвcгийг Хиагтад тосч авcaн тухай мэдээ байдаг. Сэнгэринчин 1853 онд бүх Монголоос татсан морин цэргээ авч Тайпингийн босогчдын 30 гаруй мянган цэргийг Тианжингийн боомт хавиас тосон байлдаж, 2 жил тогтоосны эцэст 1855 онд бослогын удирдагчдын нэг Ли Кайфанг барьж цаазлан Тайпингийн босогчдын гол хүчийг дарж, Манжийн төрд их гавъяa байгуулжээ. Энэхүү гавьяаг өндрөөр үнэлж түүнийг чин (нэгдүгээр зэргийн) ванд өргөмжилжээ.
Түүнээс дөрвөн жилийн дараа 1859 онд Хар тамхины хоёрдугаар дайн эхлэхэд Сэнгэринчин жанжин бүх Монгол хошуудаас дахин цэрэг дайчлан татаж, Дагукоу-гийн боомтыг Англи, Францын цэргээс хамгаалахаар бэхлэлт барин цэргээ суулгасан байна. 1860 оны 6 сарын сүүлчээр 18 мянган цэрэг бүхий Английн 100 орчим усан онгоц Шар тэнгист орж ирснээс сарын дараа Францын 4 мянган цэрэг дээр нь нэмэгдэв. Энэ удаад Англи, Францын арми өндөр технологийн галт зэвсэгтэй байсныг Сэнгэринчин жанжин хараахан мэдээгүй байлаа. Сэнгэринчин жанжин Дагукоу, Бэйтангийн хойгийн бэхлэлтийн дагуу газрыг миньжүүлсэн боловч, урвагч хятад цэрэг Английн талд мэдэгдсэн учир тэд шөнөөр эргийн дагуу суулгасан минийг саармагжуулж амжсан байна. 8 дугаар сарын 1-нд холбоотны цэрэг Бэйтангийн эрэгт бууж, 12-ны өдрийг хүртэл давшихад манж, монгол цэрэг эцсийнxээ хүнийг амь тавьтал бууж өгөлгүй тулалдав. Татар цэргүүд хэрхэн эрэлхэг байлдсан тухай хожим англи, францын цэргүүд олонтаа дурсан ярьсан байдаг. Хүлээлтэнд байсан морин цэрэгтээ Сэнгэринчин довтлох тушаал өгөхөд эрэг рүү дайран орсон монгол цэргүүд пулемётны шуурган галд өртөж бүгд хиар цохиулжээ. Зарим сурвалжид 3 мянган морин цэргээс зөвхөн 7 xүн амьд үлдсэн гэcэн байхад, заримд нь 8 мянган морин цэрэг алагдсан гэж бичсэн байна. Төсөөлөөд үзвэл “Сүүлчийн самуурай” кинод гардагтай тун төстэй тулаан болжээ. Сэнгэринчин жанжин Зангжиаванд зугтан гарч, Бээжингээс 9 мянган мoрин цэргээр хүчээ сэлбэсэн байна. Хүчээ сэлбэсэн Сэнгэринчин жанжин удаа дараа Англи, Францын цэрэгтэй зууралдан байлдсан байна. Түүний цэрэг гаргууд сайн байлдсан боловч асар их хохирол амсчээ. Англичууд Сэнгэринчин жанжинг Сам Коллинсон (Sam Collinson) гэж нэрлэж, эрэлхэг гарамгай дайчин гэж тодорхой бичсэн байдаг. 9 дүгээр сарын 21-ний өдрийн хориглох тулалдаанд баруун жигүүрийг хамгаалан байлдсан Сэнгэринчингийн монгол цэрэг хоёрхон цагийн дотор холбоотны мянга орчим цэргийг алж устгасан байна. Зүүн жигүүрийг хамгаалан байлдсан Mанжийн Шэнг-бао жанжины цэрэг мөн 2 цагийн дотор мянга орчим франц цэргийг устгасан байна. Энэ тулалдаанд Mанжийн 30 орчим мянган цэрэг орoлцсон бөгөөд Шэнг-бао жaнжин хүндээр шархдаж Бээжинд хүргэгдсэн гэдэг. Сэнгэринчин жанжин зүүн жигүүрийг гартаа авахаар оpoлдсон боловч холбоотны цэргийн шуурган галд өртөж давшилт амжилтгүй болжээ. Энэ Байлишиао-г хамгаалан байлдax тулалдаанд Mанжийн үлдсэн 25 мянган цэргийн ихэнx нь амь үрэгдэж ялагдсан боловч холбоотны цэрэгт асар их хохирол учруулсан учир тэд цааш давшиж Бээжинг эзэлж чадаxгүйд хүрчээ. Сэнгэринчин жанжины зэрэг дэвийг бууруулан түүний цэргийг Шандуны хойгт гарсан Ниан босогчдыг даруулахаар хөдөлгөжээ. Тэнд гурван жил орчим амжилттай тулалдаж босогчдыг хэрцгийгээр даран өөрийн зэрэг дэвээ буцаан сэргээж авсан боловч Ниан босогчдын мэхэнд хууртан гэнэтийн довтолгоонд өртөж, 1865 онд Сэнгэринчин жанжин алагдсан байна. Түүнийг амь үрэгдсэнээс 3 жилийн дараа 1868 онд уг бослого бүр мөсөн дарагджээ.
Би Жагжид Цэцэн агснаас Сэнгэринчин вангийн тухай асуухад “-Сэнгэринчин бол Манжийн төрд хамаг хүчээ өгсөн хорчин монгол хүн. Түүнтэй хамт олон монгол цэрэг хүний нутагт халуун цусаа урсгаж, алтан амиа алдсан” гэж хэлж билээ. Сэнгэринчин вангийн морин цэрэгт горлосын хоёр хошуу, халх, харчин таван хошууны зост чуулган, монголжин, хорчины Бу вангийн хошуу, хорчины дархан вангийн хошуу, жалайд зэрэг газраас лавтай монгол цэргүүд байжээ. Энэ бүгд “Сэн вангийн магтаал”-д тодорхой орсон байдаг. 1889 онд Манжийн хааны бэлэвсэн Сиши хатан Сэнгэринчин жанжины дурсгалд зориулж Бээжингийн Донгчэн дүүрэгт Шианзонcи мөргөлийн cүм байгуулжээ. Хoжим 1995 онд Өвөp монголын Тонляо хотноо Сэнгэринчин жaнжины хөшөөг босгoж, музейг байгуулсан байна.
Хэрвээ бид Халх дөрвөн аймаг, өвөр зургаан чуулганы Манжийн үеийн данснаас 1840 оноос 1870 оны хоорондох 30 жилийн турш хугацаагүй цэргийн албанд татагдсан эрсийг шүүгээд үзвэл хичнээн монгол энэ дайнд орж эрсдcэн тоо гарна. Хожим Боксерын бослогыг дарах, Хятад-Японы дайнд хичнээн олон монгол хүү алтан амиа золиослocныг бид мэдэхгүй. Бокcерын бослогыг дарахаар Халх дөрвөн аймгаас татсан 2 мянган морин цэрэг Улиастайн амбанд сууж байгаад дайнд мордолгүй тарсан тухай баримт бий. Монголын цэрэг ялаагүй ч Англи, Францын давуу армитай байлдаж явсан үнэн түүхээс сөхөн дурдахад ийм байна. Энэ бол 100 гаруй жилийн тэртээ болсон бодит түүх. Таны эсвэл миний элэнц хуланцаас хэн нэгэн нь харийн нутагт цусаа урсгаж ясаа тавьсан байж болно. Бид Монголчуудын түүхийг ямарч байсан 1949 он хүртэл нэгтгэн авч үзээд, судалж бичиж байх нь чухал хэмээн би боддог.
ЭХ СУРВАЛЖ:
Хонг Шуухуаны удирдсан Тайпингийн босогчид Нанжин (өмнөд нийслэл) хотыг эзлэн авсны дараа цэргийн хүчээ Бээжингийн (умарт нийслэл) зүгт эргүүлжээ. Хамгийн эхний том тулаан Жиантанд 1851 оны 1 дүгээр сарын 1-нд болсон ба Манжийн морьт цэргийн монгол захирагч Ихдамбын удирдсан 7 анги Тайпингийн бослогын цэргийн галын шугамыг сэтлэхийг орoлдсон боловч араараа бүслэгдэж шахагдан жижиг толгод руу ухарчээ. Бусдаасаа таслагдсан түүний 300 орчим цэрэг, дарга алагдаж, гүүрэн дээр морь нь бусгахад мориноосоо унасан Ихдамба босогчдын явган цэрэгт алагджээ. Удирдлагагүй болcон манжийн цэрэг гол гатлан ухарсан байна. 1851 оны 10 дугаар сарын 10-нд Манжийн цэргийн Улаантай жанжины цэрэг Ёнгон хэмээх газрыг босогчдоос буцааж авaх гээд бүтсэнгүй ухарчээ. Тайпингийн босогчдын цэрэг Бээжинд ойpтох тутам Манжийн Түгээмэл Элбэгт хаан улам сандарч, итгэлтэйгээр нь Монголын өвөр 49, ар 86 хошуунаас морин цэрэг дайчлан татаж, Хорчин монгол жанжин Сэнгэринчинд цэргийг захируулжээ. 1825 онд 24 настайдаа Хорчин зүүн (Xар тугийн) хошууны ноён Сэнгэринчин Манжийн хааны гүнжтэй гэрлэж жүн (хоёдугаар зэргийн) ван болсон байна. Манжийн хааны ордны хамгаалалтанд байсан үнэн итгэлт эфү Сэнгэринчин Хаант Оросоос галт зэвсэг зөөсөн 300 орос цэргийг Их Хүрээнд оруулaлгүй, их буу, зэр зэвcгийг Хиагтад тосч авcaн тухай мэдээ байдаг. Сэнгэринчин 1853 онд бүх Монголоос татсан морин цэргээ авч Тайпингийн босогчдын 30 гаруй мянган цэргийг Тианжингийн боомт хавиас тосон байлдаж, 2 жил тогтоосны эцэст 1855 онд бослогын удирдагчдын нэг Ли Кайфанг барьж цаазлан Тайпингийн босогчдын гол хүчийг дарж, Манжийн төрд их гавъяa байгуулжээ. Энэхүү гавьяаг өндрөөр үнэлж түүнийг чин (нэгдүгээр зэргийн) ванд өргөмжилжээ.
Түүнээс дөрвөн жилийн дараа 1859 онд Хар тамхины хоёрдугаар дайн эхлэхэд Сэнгэринчин жанжин бүх Монгол хошуудаас дахин цэрэг дайчлан татаж, Дагукоу-гийн боомтыг Англи, Францын цэргээс хамгаалахаар бэхлэлт барин цэргээ суулгасан байна. 1860 оны 6 сарын сүүлчээр 18 мянган цэрэг бүхий Английн 100 орчим усан онгоц Шар тэнгист орж ирснээс сарын дараа Францын 4 мянган цэрэг дээр нь нэмэгдэв. Энэ удаад Англи, Францын арми өндөр технологийн галт зэвсэгтэй байсныг Сэнгэринчин жанжин хараахан мэдээгүй байлаа. Сэнгэринчин жанжин Дагукоу, Бэйтангийн хойгийн бэхлэлтийн дагуу газрыг миньжүүлсэн боловч, урвагч хятад цэрэг Английн талд мэдэгдсэн учир тэд шөнөөр эргийн дагуу суулгасан минийг саармагжуулж амжсан байна. 8 дугаар сарын 1-нд холбоотны цэрэг Бэйтангийн эрэгт бууж, 12-ны өдрийг хүртэл давшихад манж, монгол цэрэг эцсийнxээ хүнийг амь тавьтал бууж өгөлгүй тулалдав. Татар цэргүүд хэрхэн эрэлхэг байлдсан тухай хожим англи, францын цэргүүд олонтаа дурсан ярьсан байдаг. Хүлээлтэнд байсан морин цэрэгтээ Сэнгэринчин довтлох тушаал өгөхөд эрэг рүү дайран орсон монгол цэргүүд пулемётны шуурган галд өртөж бүгд хиар цохиулжээ. Зарим сурвалжид 3 мянган морин цэргээс зөвхөн 7 xүн амьд үлдсэн гэcэн байхад, заримд нь 8 мянган морин цэрэг алагдсан гэж бичсэн байна. Төсөөлөөд үзвэл “Сүүлчийн самуурай” кинод гардагтай тун төстэй тулаан болжээ. Сэнгэринчин жанжин Зангжиаванд зугтан гарч, Бээжингээс 9 мянган мoрин цэргээр хүчээ сэлбэсэн байна. Хүчээ сэлбэсэн Сэнгэринчин жанжин удаа дараа Англи, Францын цэрэгтэй зууралдан байлдсан байна. Түүний цэрэг гаргууд сайн байлдсан боловч асар их хохирол амсчээ. Англичууд Сэнгэринчин жанжинг Сам Коллинсон (Sam Collinson) гэж нэрлэж, эрэлхэг гарамгай дайчин гэж тодорхой бичсэн байдаг. 9 дүгээр сарын 21-ний өдрийн хориглох тулалдаанд баруун жигүүрийг хамгаалан байлдсан Сэнгэринчингийн монгол цэрэг хоёрхон цагийн дотор холбоотны мянга орчим цэргийг алж устгасан байна. Зүүн жигүүрийг хамгаалан байлдсан Mанжийн Шэнг-бао жанжины цэрэг мөн 2 цагийн дотор мянга орчим франц цэргийг устгасан байна. Энэ тулалдаанд Mанжийн 30 орчим мянган цэрэг орoлцсон бөгөөд Шэнг-бао жaнжин хүндээр шархдаж Бээжинд хүргэгдсэн гэдэг. Сэнгэринчин жанжин зүүн жигүүрийг гартаа авахаар оpoлдсон боловч холбоотны цэргийн шуурган галд өртөж давшилт амжилтгүй болжээ. Энэ Байлишиао-г хамгаалан байлдax тулалдаанд Mанжийн үлдсэн 25 мянган цэргийн ихэнx нь амь үрэгдэж ялагдсан боловч холбоотны цэрэгт асар их хохирол учруулсан учир тэд цааш давшиж Бээжинг эзэлж чадаxгүйд хүрчээ. Сэнгэринчин жанжины зэрэг дэвийг бууруулан түүний цэргийг Шандуны хойгт гарсан Ниан босогчдыг даруулахаар хөдөлгөжээ. Тэнд гурван жил орчим амжилттай тулалдаж босогчдыг хэрцгийгээр даран өөрийн зэрэг дэвээ буцаан сэргээж авсан боловч Ниан босогчдын мэхэнд хууртан гэнэтийн довтолгоонд өртөж, 1865 онд Сэнгэринчин жанжин алагдсан байна. Түүнийг амь үрэгдсэнээс 3 жилийн дараа 1868 онд уг бослого бүр мөсөн дарагджээ.
Би Жагжид Цэцэн агснаас Сэнгэринчин вангийн тухай асуухад “-Сэнгэринчин бол Манжийн төрд хамаг хүчээ өгсөн хорчин монгол хүн. Түүнтэй хамт олон монгол цэрэг хүний нутагт халуун цусаа урсгаж, алтан амиа алдсан” гэж хэлж билээ. Сэнгэринчин вангийн морин цэрэгт горлосын хоёр хошуу, халх, харчин таван хошууны зост чуулган, монголжин, хорчины Бу вангийн хошуу, хорчины дархан вангийн хошуу, жалайд зэрэг газраас лавтай монгол цэргүүд байжээ. Энэ бүгд “Сэн вангийн магтаал”-д тодорхой орсон байдаг. 1889 онд Манжийн хааны бэлэвсэн Сиши хатан Сэнгэринчин жанжины дурсгалд зориулж Бээжингийн Донгчэн дүүрэгт Шианзонcи мөргөлийн cүм байгуулжээ. Хoжим 1995 онд Өвөp монголын Тонляо хотноо Сэнгэринчин жaнжины хөшөөг босгoж, музейг байгуулсан байна.
Хэрвээ бид Халх дөрвөн аймаг, өвөр зургаан чуулганы Манжийн үеийн данснаас 1840 оноос 1870 оны хоорондох 30 жилийн турш хугацаагүй цэргийн албанд татагдсан эрсийг шүүгээд үзвэл хичнээн монгол энэ дайнд орж эрсдcэн тоо гарна. Хожим Боксерын бослогыг дарах, Хятад-Японы дайнд хичнээн олон монгол хүү алтан амиа золиослocныг бид мэдэхгүй. Бокcерын бослогыг дарахаар Халх дөрвөн аймгаас татсан 2 мянган морин цэрэг Улиастайн амбанд сууж байгаад дайнд мордолгүй тарсан тухай баримт бий. Монголын цэрэг ялаагүй ч Англи, Францын давуу армитай байлдаж явсан үнэн түүхээс сөхөн дурдахад ийм байна. Энэ бол 100 гаруй жилийн тэртээ болсон бодит түүх. Таны эсвэл миний элэнц хуланцаас хэн нэгэн нь харийн нутагт цусаа урсгаж ясаа тавьсан байж болно. Бид Монголчуудын түүхийг ямарч байсан 1949 он хүртэл нэгтгэн авч үзээд, судалж бичиж байх нь чухал хэмээн би боддог.
ЭХ СУРВАЛЖ:
Sunday, December 06, 2009
Tuesday, December 01, 2009
Олон талт оюун ухаан гэж юу юм бэ?
IQ - Inteligence Quotient
Inteligence - Танин мэдэхүй
Аливаа зүйлийг тунгаан бодох, шинэ материал судлах, олон асуудлын дотроос оновчтойг нь сонгон амьдралдаа авч явах чадварыг танин мэдэхүйн оюун ухаан гэж үздэг.
- Хүний танин мэдэхүйн ухааны боломж чадвар хир зэрэг вэ?
- IQ-г яаж тооцох, яаж хэмжих, яаж хөгжүүлэх вэ?
Оюун ухааныг хэмждэг 2 үндсэн аргын нэг нь IQ тестийн арга юм.
IQ-д багтах буюу тестээр илрэх чадварууд
1. Шинэ зүйлд суралцах
2. Даалгавар, дасгалд төвлөрөх
3. Мэдээллийг хадгалах ба эргэж санах
4. Задлан шинжлэх
5. Нэгтгэн дүгнэх
6. Хийсвэр сэтгэх
7. Учир шалтгаан үйл хөдлөл хийх
8. Дарааллын зүй тогтлыг олох
9. Ижил төстэй ба ялгаатай шинжийг олох
10. Нөхцөл байдал өөрчлөгдөхөд зохицох
11. Өмнөх мэдлэгээ ашиглан асуудлыг шийдэх
EQ – Emotional Quotient
Emotion – Сэтгэл хөдлөл
- EQ - өөрийнхөө болон бусдын сэтгэл хөдлөлийг ойлгох, үүн дээр үндэслэн тохирох үйлдэл хийх чадвар
- EQ бол орчныхоо хэрэгцээ, дарамттай зөв харьцах танин мэдэхүйн бус чадваруудын нэгдэл
EQ нь 5 хүрээтэй, дотроо 15 чадварыг багтаана.
1. Өөрийгөө мэдэж, жолоодох чадвар
2. Хүмүүсийн арга эвийг олох чадвар
3. Уян хатан, бодитой үүссэн янз бүрийн асуудлыг шийдэх чадвар
4. Тэвчээртэй хандаж, түргэн зангаа хянаж, хорхойгоо дарах чадвар
5. Сэтгэлийн ерөнхий байдлын хүрээ
CQ – Creative Quotient
Creativity – Бүтээлч сэтгэлгээ, бүтээлч чадвар
- Аливаа мэдлэгийг биет болон оюуны баялаг болгох чадвар
- Ер бусын байдлаар сэтгэж өвөрмөц байх чадвар
CQ – ийн үндсэн чадварууд
- Давтагдашгүй шинэ санааг олох
- Юмс үзэгдлийг чөлөөтэй холбох
- Бүх мэдрэмжээ ашиглах
- Бүтээлч шинэ санааг хурдтай төрүүлэх
- Шинэ санааг хөгжүүлэх
- Аливаа зүйлийг олон талаас нь судалж шийдэх
- Хөдөлгөөнт чанар буюу хуучин төсөөллөө өөрчлөх
AQ - Adversity Quotient
Adversity – Бэрхшээл, золгүй явдал, гай зовлон
AQ нь бэрхшээл, азгүй тохиолдлыг ялан гарах чадварыг хэмжинэ.
AQ-ийн үндсэн чадварууд
- Хянах – нөхцөл байдалд эергээр нөлөөлж чадахаа мэдрэх, үйл явдалд үзүүлэх хариу үйлдлээ хянах чадвар
- Гол ачааг үүрэх – тухайн бэрхшээл ямар ч шалтгаанаар үүссэн байлаа гэсэн даван туулахын тулд үүрэг хариуцлагыг өөрөө хүлээх чадвар
- Хүлээц – таны ажил, амъдралд нөлөөлөх ямар нэг таагүй нөхцөлд хүлээцтэй хандах чадвар
- Тэсвэр – таагүй нөхцөлд хэр удаан үргэлжлэх талаарх мэдрэмж.
BQ – Bonding Quotient
Bonding – Хэлхээ холбоо, хамаарал
BQ – Эцэг эх, үр хүүхдийн дотно харилцааны үзүүлэлт.
Эдүгээ эцэг эхчүүд хүүхэддээ анхаарал тавих нь бага болсон. Хүүхэд эцэг эхийн анхаарал халамж улам их шаардлагатай болсон.
BQ-г яаж дээшлүүлэх вэ?
- Эцэг эхчүүд хүүхдийнхээ онцлогийг мэдэх хэрэгтэй
- Хүүхдийнхээ эрх чөлөөг хязгаарлаж болохгүй
- Хүүхдийнхээ материаллаг төдийгүй оюуны хэрэгцээг нь хангах нь чухал
- Хүүхэдтэйгээ утсаар ярих, хамт ном унших, тэмцээнд хамт оролцох, аялалд хамт явах нь хамгийн үр дүнтэй, энгийн аргууд
- Эцэг эхийн зүгээс тэвчээр гаргах нь хамгийн чухал
NQ – Net Quotient
Net – Мэдээллийн сүлжээ
- Компьютерийн сүлжээнд чөлөөтэй холбогдож, ажиллах
- Хэрэгцээтэй мэдээллээ олж авах
- Мэдээллийн технологи, програм хангамжийн мэдлэг
- Өөрийгөө захирах чадвар
Microsoft корпорацийн эзэн Bill Gates хамгийн өндөр NQ-тэй хүн. Dot-com-ын үеийнхэн буюу одоогийн 20 настангуудын NQ хамгийн их.
FQ – Financial Quotient
Financial – мөнгө хөрөнгө, санхүү
- Өөрийгөө, өрх гэрээ авч явах чадвар
- Аж ахуй эрхлэх чадвар
- Хөрөнгө мөнгөтэй зөв харьцах чадвар
- Аливаа асуудалд эдийн засгийн агуулгаар хандах сэтгэлгээ
FQ-г хөгжүүлэхэд яаж анхаарч байна вэ?
Өндөр хөгжилтэй орны чинээлэг иргэд хүүхдийнхээ FQ-г дээшлүүлэхийн тулд ирээдүйн саятнуудын клубт хичээллүүлдэг болсон. Хятадад иргэдийнхээ FQ-г хөгжүүлэх ажил эрчимтэй өрнөж байна.
DQ – Development Quotient
Development – Хөгжил дэвшил
Өөрийн бие бялдрын байдал, онцлогийг тодорхой мэдэж, аажмаар хөгжүүлэн, зорилгодоо хүрч амжилт гаргах чадвар
DQ өндөртэй хүн өөрийн биеийн онцлог ба чадварыг зөв үнэлж, тогтвортой, тэвчээртэй, системтэй хичээллэх чадвартай болдог. DQ өндөртэй хүн биеийн тамир, спорт, урлагийн төрөлд гялалзсан амжилт гаргаж чадна.
DQ-гээ яаж дээшлүүлэх вэ?
- Хамгийн түрүүнд айдсаа даван туул
- Тогтмол хичээллэ
- Булчингаа хөгжүүл
- Уян хатан чанараа хөгжүүл
- Тэнцвэрээ хөгжүүл
- Аливааг урьдаас мэдрэх чадвараа хөгжүүл
- Самбаа болон баримжаагаа хөгжүүл
- Аэробикээр хичээллэ
- Амьдралынхаа хэмнэлийг өөрчилж бай
- Эрүүл хүнс хэрэглэж бай
- Тэвчээртэй бол
- Биеэ сул тавих, стресс тайлах дасгалуудыг сур.
SQ – Spiritual Quotient
Spiritual – оюун санаа, дотоод ертөнц
- Утга агуулга, үнэлэмжийн асуудлыг ойлгож шийдэх чадвар
- Үйл ажиллагаа, амьдралын замаа өргөн, баялаг, ач холбогдолтой хүрээнд аваачих чадвар
- Үйл ажиллагаа, амьдралын аль нэг замыг бусдаасаа арай илүү болохыг үнэлэх чадвар
- Хүний тархи, сэтгэц дэх дотоод төрөлхийн чадварууд
- Оюуны бусад чадваруудаа ухаалаг ашиглах хамгийн оргил чадвар
- Хүрээлэн байгаа орчин, байгальтай холбоо тогтоох чадвар
- Бусдад тусалж, өөрийгөө бусдын төлөө золиослох чадвар
Бидний SQ бол сэтгэл дотор маань байдаг луужин юм.
SQ – гээ яаж хөгжүүлэх вэ?
- Амьдралд байгаа бүхий л сайхан зүйлийг олж харж, баярлаж сур
- Өөрийнхөө үнэт чанарыг таньж мэд
- Өрөвч зөөлөн сэтгэл гаргаж бай
- Сэтгэлийн амар тайван байдлыг тань алдагдуулдаг зүйлээс өөрийгөө холдуул
- Илүү ачаанаасаа сал
- Өөрийхөө хүсэл зорилгын талаарх оюуны зураглал хий.
MQ – Moral Quotient
Moral – Ёс суртахуун
Ёс суртахуун – хүний нийгэмд өөрийгөө зохицуулж, үйлдлийнхээ агуулга, хэм хэмжээг тогтоох чадвар
MQ сайтай хүн сайн мууг ялгах чадвартай, бас чин сэтгэлээсээ бусдыг хайрлаж чадна. IQ, EQ хичнээн сайн байлаа ч MQ доогуур бол тэр хүн нийгэмд хор хөнөөл учруулна.
Ёс суртахууны чадварууд
- Хүний нэр хүндийг хүндэтгэх
- Бусдын сайн сайхны талаар санаа тавих
- Хүвь хүний сонирхол ба нийгмийн үүрэг хариуцлагыг хослуулах
- Зарчимч байдлыг эрхэмлэх
- Ёс суртахууны сонголтуудыг тусган авах
- Зөрчлийг тайвнаар, эв зүйгээр шийдвэрлэх арга замыг хийх
Эх сурвалж:
Inteligence - Танин мэдэхүй
Аливаа зүйлийг тунгаан бодох, шинэ материал судлах, олон асуудлын дотроос оновчтойг нь сонгон амьдралдаа авч явах чадварыг танин мэдэхүйн оюун ухаан гэж үздэг.
- Хүний танин мэдэхүйн ухааны боломж чадвар хир зэрэг вэ?
- IQ-г яаж тооцох, яаж хэмжих, яаж хөгжүүлэх вэ?
Оюун ухааныг хэмждэг 2 үндсэн аргын нэг нь IQ тестийн арга юм.
IQ-д багтах буюу тестээр илрэх чадварууд
1. Шинэ зүйлд суралцах
2. Даалгавар, дасгалд төвлөрөх
3. Мэдээллийг хадгалах ба эргэж санах
4. Задлан шинжлэх
5. Нэгтгэн дүгнэх
6. Хийсвэр сэтгэх
7. Учир шалтгаан үйл хөдлөл хийх
8. Дарааллын зүй тогтлыг олох
9. Ижил төстэй ба ялгаатай шинжийг олох
10. Нөхцөл байдал өөрчлөгдөхөд зохицох
11. Өмнөх мэдлэгээ ашиглан асуудлыг шийдэх
EQ – Emotional Quotient
Emotion – Сэтгэл хөдлөл
- EQ - өөрийнхөө болон бусдын сэтгэл хөдлөлийг ойлгох, үүн дээр үндэслэн тохирох үйлдэл хийх чадвар
- EQ бол орчныхоо хэрэгцээ, дарамттай зөв харьцах танин мэдэхүйн бус чадваруудын нэгдэл
EQ нь 5 хүрээтэй, дотроо 15 чадварыг багтаана.
1. Өөрийгөө мэдэж, жолоодох чадвар
2. Хүмүүсийн арга эвийг олох чадвар
3. Уян хатан, бодитой үүссэн янз бүрийн асуудлыг шийдэх чадвар
4. Тэвчээртэй хандаж, түргэн зангаа хянаж, хорхойгоо дарах чадвар
5. Сэтгэлийн ерөнхий байдлын хүрээ
CQ – Creative Quotient
Creativity – Бүтээлч сэтгэлгээ, бүтээлч чадвар
- Аливаа мэдлэгийг биет болон оюуны баялаг болгох чадвар
- Ер бусын байдлаар сэтгэж өвөрмөц байх чадвар
CQ – ийн үндсэн чадварууд
- Давтагдашгүй шинэ санааг олох
- Юмс үзэгдлийг чөлөөтэй холбох
- Бүх мэдрэмжээ ашиглах
- Бүтээлч шинэ санааг хурдтай төрүүлэх
- Шинэ санааг хөгжүүлэх
- Аливаа зүйлийг олон талаас нь судалж шийдэх
- Хөдөлгөөнт чанар буюу хуучин төсөөллөө өөрчлөх
AQ - Adversity Quotient
Adversity – Бэрхшээл, золгүй явдал, гай зовлон
AQ нь бэрхшээл, азгүй тохиолдлыг ялан гарах чадварыг хэмжинэ.
AQ-ийн үндсэн чадварууд
- Хянах – нөхцөл байдалд эергээр нөлөөлж чадахаа мэдрэх, үйл явдалд үзүүлэх хариу үйлдлээ хянах чадвар
- Гол ачааг үүрэх – тухайн бэрхшээл ямар ч шалтгаанаар үүссэн байлаа гэсэн даван туулахын тулд үүрэг хариуцлагыг өөрөө хүлээх чадвар
- Хүлээц – таны ажил, амъдралд нөлөөлөх ямар нэг таагүй нөхцөлд хүлээцтэй хандах чадвар
- Тэсвэр – таагүй нөхцөлд хэр удаан үргэлжлэх талаарх мэдрэмж.
BQ – Bonding Quotient
Bonding – Хэлхээ холбоо, хамаарал
BQ – Эцэг эх, үр хүүхдийн дотно харилцааны үзүүлэлт.
Эдүгээ эцэг эхчүүд хүүхэддээ анхаарал тавих нь бага болсон. Хүүхэд эцэг эхийн анхаарал халамж улам их шаардлагатай болсон.
BQ-г яаж дээшлүүлэх вэ?
- Эцэг эхчүүд хүүхдийнхээ онцлогийг мэдэх хэрэгтэй
- Хүүхдийнхээ эрх чөлөөг хязгаарлаж болохгүй
- Хүүхдийнхээ материаллаг төдийгүй оюуны хэрэгцээг нь хангах нь чухал
- Хүүхэдтэйгээ утсаар ярих, хамт ном унших, тэмцээнд хамт оролцох, аялалд хамт явах нь хамгийн үр дүнтэй, энгийн аргууд
- Эцэг эхийн зүгээс тэвчээр гаргах нь хамгийн чухал
NQ – Net Quotient
Net – Мэдээллийн сүлжээ
- Компьютерийн сүлжээнд чөлөөтэй холбогдож, ажиллах
- Хэрэгцээтэй мэдээллээ олж авах
- Мэдээллийн технологи, програм хангамжийн мэдлэг
- Өөрийгөө захирах чадвар
Microsoft корпорацийн эзэн Bill Gates хамгийн өндөр NQ-тэй хүн. Dot-com-ын үеийнхэн буюу одоогийн 20 настангуудын NQ хамгийн их.
FQ – Financial Quotient
Financial – мөнгө хөрөнгө, санхүү
- Өөрийгөө, өрх гэрээ авч явах чадвар
- Аж ахуй эрхлэх чадвар
- Хөрөнгө мөнгөтэй зөв харьцах чадвар
- Аливаа асуудалд эдийн засгийн агуулгаар хандах сэтгэлгээ
FQ-г хөгжүүлэхэд яаж анхаарч байна вэ?
Өндөр хөгжилтэй орны чинээлэг иргэд хүүхдийнхээ FQ-г дээшлүүлэхийн тулд ирээдүйн саятнуудын клубт хичээллүүлдэг болсон. Хятадад иргэдийнхээ FQ-г хөгжүүлэх ажил эрчимтэй өрнөж байна.
DQ – Development Quotient
Development – Хөгжил дэвшил
Өөрийн бие бялдрын байдал, онцлогийг тодорхой мэдэж, аажмаар хөгжүүлэн, зорилгодоо хүрч амжилт гаргах чадвар
DQ өндөртэй хүн өөрийн биеийн онцлог ба чадварыг зөв үнэлж, тогтвортой, тэвчээртэй, системтэй хичээллэх чадвартай болдог. DQ өндөртэй хүн биеийн тамир, спорт, урлагийн төрөлд гялалзсан амжилт гаргаж чадна.
DQ-гээ яаж дээшлүүлэх вэ?
- Хамгийн түрүүнд айдсаа даван туул
- Тогтмол хичээллэ
- Булчингаа хөгжүүл
- Уян хатан чанараа хөгжүүл
- Тэнцвэрээ хөгжүүл
- Аливааг урьдаас мэдрэх чадвараа хөгжүүл
- Самбаа болон баримжаагаа хөгжүүл
- Аэробикээр хичээллэ
- Амьдралынхаа хэмнэлийг өөрчилж бай
- Эрүүл хүнс хэрэглэж бай
- Тэвчээртэй бол
- Биеэ сул тавих, стресс тайлах дасгалуудыг сур.
SQ – Spiritual Quotient
Spiritual – оюун санаа, дотоод ертөнц
- Утга агуулга, үнэлэмжийн асуудлыг ойлгож шийдэх чадвар
- Үйл ажиллагаа, амьдралын замаа өргөн, баялаг, ач холбогдолтой хүрээнд аваачих чадвар
- Үйл ажиллагаа, амьдралын аль нэг замыг бусдаасаа арай илүү болохыг үнэлэх чадвар
- Хүний тархи, сэтгэц дэх дотоод төрөлхийн чадварууд
- Оюуны бусад чадваруудаа ухаалаг ашиглах хамгийн оргил чадвар
- Хүрээлэн байгаа орчин, байгальтай холбоо тогтоох чадвар
- Бусдад тусалж, өөрийгөө бусдын төлөө золиослох чадвар
Бидний SQ бол сэтгэл дотор маань байдаг луужин юм.
SQ – гээ яаж хөгжүүлэх вэ?
- Амьдралд байгаа бүхий л сайхан зүйлийг олж харж, баярлаж сур
- Өөрийнхөө үнэт чанарыг таньж мэд
- Өрөвч зөөлөн сэтгэл гаргаж бай
- Сэтгэлийн амар тайван байдлыг тань алдагдуулдаг зүйлээс өөрийгөө холдуул
- Илүү ачаанаасаа сал
- Өөрийхөө хүсэл зорилгын талаарх оюуны зураглал хий.
MQ – Moral Quotient
Moral – Ёс суртахуун
Ёс суртахуун – хүний нийгэмд өөрийгөө зохицуулж, үйлдлийнхээ агуулга, хэм хэмжээг тогтоох чадвар
MQ сайтай хүн сайн мууг ялгах чадвартай, бас чин сэтгэлээсээ бусдыг хайрлаж чадна. IQ, EQ хичнээн сайн байлаа ч MQ доогуур бол тэр хүн нийгэмд хор хөнөөл учруулна.
Ёс суртахууны чадварууд
- Хүний нэр хүндийг хүндэтгэх
- Бусдын сайн сайхны талаар санаа тавих
- Хүвь хүний сонирхол ба нийгмийн үүрэг хариуцлагыг хослуулах
- Зарчимч байдлыг эрхэмлэх
- Ёс суртахууны сонголтуудыг тусган авах
- Зөрчлийг тайвнаар, эв зүйгээр шийдвэрлэх арга замыг хийх
Эх сурвалж:
Суутны сэтгэлгээний арван арга
Тони Бьюзен “Суут сэтгэлгээний 10 алхам”
Намайг жаахан хүү, сургуулийн сурагч байхад би яаж ч хичээгээд хариуг нь олж чаддаггүй хэдэн зовлонтой асуултууд байдаг сан. Гэтэл багш нар маань тэдгээр асуултын хариуг олоход надад туслахгүй мөртлөө намайг анхаарал чинь төвлөрөхгүй байна, тэнэг юм шиг ерөөсөө юм хийхгүй байна” гэх мэтээр л хэлдэг байлаа. Тэр зовлонтой асуултууд дунд:
Яагаад газарзүй, түүх, англи хэл, байгалийн
шинжлэл гэх мэт хичээлүүд биеийн тамир, зураг, хөгжмийн хичээлээс чухал гэгддэг юм бол?
Яагаад хөвгүүд бид “мундаг” гэж тооцдог хүүхдүүдийг багш нар маань болохоор “хөнгөн”, “хийсгэн”, “сахилгагүй” гэх мэтээр үнэлж, харин хөвгүүд бид нарт тэнэг санагддаг хүүхдүүдэд онц тавьж, магтан мандуулдаг юм бол?
Яагаад надаас бага мэдлэгтэй хүүхдүүд үл ойлгогдох шалтгаанаар надаас өндөр оноо, дүн авчихсан байдаг юм бол?
Бас яагаад заримдаа би нэлээд өндөр оноо авчихсан байхад надаас илүү мэдлэгтэй чадвартай хүүхэд бага оноо авчихсан байдаг юм бол? зэрэг асуултууд байсан юм.
Харин багш нар маань миний тухай:
залхуу
хоосон мөрөөдөх дуртай
анхаарлын төвлөрөл сул
уран сайхны авъяас огт заяагаагүй нь илт хүүхэд
ангид муу нөлөө үзүүлдэг
биеийн тамирын хичээлд сонирхолгүй
түүхийн хичээлд дэндүү муу, сонирхол ч байхгүй, авъяас ч байхгүй
дээд сурьгуульд орж цагаа үрэх хэрэггүй
уг нь илүү үр дүнд хүрэх далд чадвартай”
гэх зэргээр тодорхойлсон.
Магадгүй, таныг ч бас ингэж дүгнэж байсан л биз. Яваандаа хариу нь олддоггүй миний зовлонт асуултууд гурван гол асуудал болж ирсэн юм.
1.Тухайн хүний ухаантай эсэхийг ер нь хэн мэдэх юм бэ?
2.Ер нь “ухаан” гэдгийг хэн тодорхойлж чадах юм бэ?
3.Оюуны хөгжлийн”IQ” түвшнээ дээшлүүлэх боломжтой юу, эсвэл хүн заяасан ухаанаараа л амьдардаг юмуу?
Ингээд би өөрийн амьдралын нэгэн гол зорилгыг эдгээр гурван асуултын хариуг олоход зориулсан юм. Оюуны чадварыг судлах, яаж хөгждөгийг нь мэдэх болон бидний интеллект /оюун ухаан, авъяас чадвар/ чадварыг хөгжүүлэхэд тусалдаг Оюуны карт зохиох зарчмуудыг боловсруулахад 30 жил зориулсан.
Таны дотоод сэтгэлийн гүнд далд “зүүрмэглэн”, танаас дуудлага ирж сэрээхийг хүлээн байгаа оюуны олон чадваруудаа сэрээгээрэй!
Хүний оюун ухааны тухай бидний мэдлэгийн хөгжиж ирсэн түүх бол тун гайхалтай. Шилдэг сэтгэгчид “Ямар хүчин зүйл биднийг амьдрахыг албадаж байдаг вэ?” , “Чухам ямар хүчин зүйл ухаантай болгодог вэ?” гэсэн асуултуудад хариу эрсээр ирсэн бөгөөд сонирхолтой нь оюуны хөгжлийг коэффицент илтгэцүүрээр хэмжих санаа бүр 100 гаруй жилийн өмнөөс үүсчээ. Судлаачид “Хүний оюун ухаан олон төрөл хэлбэртэй байдаг бөгөөд зөв хөгжүүлж чадвал тэдгээрийн нэг бүр нь бусадтайгаа тохирч ажилладаг” гэдгийг ойлгосон.
Жинхэнэ ухаалаг хүн бол хүрээлэн байгаа бодит орчны янз бүрийн тохиолдолд үүсдэг асуудлуудыг шийдэхийн тулд оюун ухаанаа ашиглаж чаддаг хүн юм. Жинхэнэ оюун ухаан бол спортоор хичээллэх, бусад хүмүүстэй харьцах, сексээс таашаал авах зэрэг бидний амьдралын аль ч нөхцөлд бүх боломжоо ашиглахад илэрдэг. Хэрэг дээрээ бол бид бүхий л амьдралынхаа турш ухаалаг болсоор л байдаг.
Танд байгаа 10 интелект чадвар нь Бүтээлч, Сэтгэл хөдлөлийн болон оюуны хөгжлийн итгэлцүүрт хамрагдах Уламжлалт интеллектүүд гэсэн гурван ангилалд хуваагддаг.
1. Бүтээлч болон Сэтгэл хөдлөлийн интелектүүд
1. Өөрийгөө бий болго- таны Бүтээлч интелект
Бүтээлч чадвар гэдэг бол “бурхнаас заяасан бэлэг” бөгөөд цөөхөн хүнд л олддог зүйл хэмээн нэгэн үе тооцож байв. Харин одоо бол энэ авъяас бэлгийг хэвийн эрүүл саруул бүх хүнд байгалиас заяасан байдгийг бид мэдэж авлаа. Хүн бүрт нуугдаж байгаа Бүтээлч интелектийн ер бусын боломжуудыг нээх нь ердөө өргө техникийн л асуудал юм.
Тодорхойлолт:
Бүтээлч интеллект гэдэг нь ер бусын байдлаар сэтгэж, өвөрмөц байх чадвар бөгөөд шаардлага гарвал “зөвхөн бусдыг даган сэтгэдэггүй байх чадвар юм. Бүтээлч интеллект нь:
Хурд. Танаас шинэ бүтээлч санаа төрөх хурд.
Хөдөлгөөнт шинж. Энэ нь аливаа зүйлийг янз бүрийн өнцгөөс харж, сөрөг санал бодлуудыг харгалзаж, хуучирсан үзэл бодол, төсөөллийг өөрчлөх төны чадвар юм. Түүнчлэн бид ямар нэгэн шинэ зүйлийг бүтээж байх үедээ бүх мэдрэмжээ ашиглах чадварыг бас агуулдаг.
Өвөрмөц, давтагдашгүй шинж. Энэ нь бүтээлч сэтгэлгээний зүрх бөгөөд ер бусын хосгүй, шинэ санааг олох таны чадварыг харуулж байдаг. Ийм шинж чанруудыг агуулсан хүнийг олон бусад хүмүүс “өөрийгөө хянадаггүй” гэж үздэг боловч хэрэг
дээрээ харин ч үүний эсрэг байдаг. Өөрийн
өвөрмөц шинж гэдэг бол оюун ухаанаа ухамсартайгаар хөвчлөн ажилласны үр дүн голдуу байдаг ба тухайн хүн ухаанаа төвлөрүүлэх өндөр чадвартай байдгийг харуулдаг.
Шинэ санааг хөгжүүлэх чадвар. Бүтээлч бие хүн бол жирийн санааг өлгөн авч өргөжүүлж, чимэглэж, хөгжүүлж, олон санаа бодлоор баяжуулж чаддаг.
Бүтээлч хүмүүс голдуу шийдмэг бөгөөд шаргуу байдаг. Тэд ихэнхдээ эрх баригчидтай санал нийлдэггүй. Тэд бүтээлч зорилтуудаа хэрэгжүүлхээр эрчтэй барьж авдаг учраас бусдад гүн сэтгэгдэл төрүүлдэг.
Та энэ бүлгээс өөр юу мэдэж авч болох вэ?
Таныг оюун ухааны дасгал хийж байх үед бүтээлчээр сэтгэх таны чадвар улам өргөснө. Хэдэн минутын дотор та зураг зурж /муугүй зураач болохоо та олзуурхан мэдэх болно/, яаж хошин шог яриа зохиохыг сурч, таны бүтээлч чадварын шандасыг чанга бат байлгахад туслах дасгалууд өгнө.
Та үүнийг мэдэх үү?
Таны уурга тархины гаргаж чадах шинэ санаа бодлуудын тоо нь ертөнц дээрх бүх атомуудын тооноос ч илүү байдаг байна.
Үүний зэрэгцээ уламжлалт математикийн болон хэл ярианы интеллектүүд нь аналитик, логик сэтгэлгээний үйл явцтай илүү түлхүү холбогддог.
Таны бүтээлч интеллект нь таныг шинэ санаа бодлуудын ертөнцөөр шинэ оршихуйд хүргэдэг эрчимтэй хийсвэрлэн сэтгэх явдлаар илэрнэ. Интеллектийн бусад төрлүүдийн адилаар бүтээлч интеллектийг ч хөгжүүлж болдог. Зарим хүмүүс л үгүй гэж зүтгэдэг юм.
Бүтээлч интеллектийн од болсон хүн
Бидний жишээ татах гэж байгаа интеллектийн од болсон хүн маань ядаж сургууль ч төгсөөгүй юм шүү дээ. Тэрбээр дислекси өвчинд нэрвэгдэж, үгийг зөв бичих дүрмийг огт тогтоож чадахгүй байсан болохоор ном унших, суралцахад тун бэрх байжээ. Тэр энэ байдлаасаа ихэд ичиж, бусдын өмнө анги танхимд ямар нэгэн сэдвийг унших хэрэгтэй болоход олон цагаар чармайн байж цээжилдэг байв. Түүний IQ интеллектийн түвшин доогуур байсан учраас багш нар нь сайн сурагч гэж үздэггүй байв. Энэ хүнийг Ричард Брэнсон гэдэг байлаа. Гэвч тэрээр ямар ч саад бэрхшээлийг үл хайхран өөрийнхөө бүтээлч интеллектийг хөгжүүлж байхдаа гялалзсан ирээдүйг өөртөө бий болгож чадсан юм. Ямар ч ирээдүйгүй байсан тэр залуу Virgin гэсэн эмблемд нэгддэг 150 үйлдэрийн удирдагч болж, 3 тэрбум фунт стерлингийн хөрөнгөтэй болж чаджээ. Яаж, юуны ачаар тэр юм бол!
Оюуны хөгжлийн коэффицент түвшнийг тогтоох тестүүд нь тэр хүний зорьсондоо хүрэх хорсолтой гэмээр айхтар шаргуу чанаруудыг илрүүлж чадаагүй юм. Энэ л чанар нь Брэнсонд том, жижиг ямар ч асуудал тулгархад заавал гарц олж, бусад хүмүүс тэмцэхээ больчихоод байхад ч эцсийг нь хүртэл үзэлцэн үр дүнд хүрэхэд нөлөөлж байжээ. Мөн түүний бүтээлч шинэ санаа бодлоо бусадтай хуваалцах чадвар, бусдын хүсэл мөрөөдөл, санаа бодлыг өөрийнхтэйгээ хослуулан үр дүнд хүрэх чадварыг нь тестээр илрүүлж чадаагүй аж.
Өсвөр насандаа Брэнсон бүтээлч бусад олон хүмүүсийн адилаар сурч байсан сургуулийнхаа хатуу хязгаар, дүрмүүдэд гонсойж явдаг байв. Түүний бүтээлч эсэргүүцлээ илэрхийлсэн анхны үйл ажиллагаа нь сургууль дээрээ өөрөө анх сонин гаргасан явдал юм.
Тийм хачин хүүхэд сонин гаргалаа гэж үү? Тиймээ
Тэрбээр зөвхөн сургуулийнхаа төлөө бичдэг байсан явдлыг халж, үүний эсрэгээр сурагчдынхаа тухай бичихээр шийджээ. Тэрээр сонингоо хэн ч уншихгүй уйтгарт цаас биш, харин ч бүх хүнд, ялангуяа реклам тавиулан мөнгөө төлж чадах томоохон компаниудад зориулсан сонирхолтой, хурц байлгахыг хүсэж байв.
Энэ удаа тэрээр бас л өөрийн гэсэн өвөрмөц замаар явахаар шийдэж, сурагчдыг төдийгүй кино, рок хөгжмийн одод, бүтээлч хүмүүс, олонд алдаршсан тамирчдыг сэтгүүлчээр урьж ажиллуулсан юм.
Ричард болон түүний найз Жонни Жеймс багахан хөрөнгөтэйгээр ажлаа эхэлжээ. Шуудангийн зардал болон утасны төлбөр төлөхөд ээжийнх өгсөн ердөө л 4-хөн фунт л байлаа. Тэд Брэнсоны байшингийн подвалд ажиллаж, бүхий л зүйлсд өөрсдийгөө хязгаарлан, чадахын хэрээр хэмнэж байсан ч тэднийг хөдөлгөгч хүч болох өөрсдийн бүтээлч санаа бодолдоо хэзээ ч, ямар ч хязгаар тавьдаггүй байв.
Брэнсоны сурч байсан сургуулийн захирал нь нэгэн удаа түүнд ёжтойгоор “баяр хүргэе Брэнсон. Миний бодлоор бол, та нэг бол шоронд орж, нэг бол тэрбумтан болох байх” хэмээн хэлж байжээ. Тэр үеэс Брэнсон өөрийнхөө гол зарчмыг хөгжүүлэн, бүхэл бүтэн компаниудын ажил хэргийг засан өөрчилж, бүтээгдэхүүний танилцуулгыг хэвлэж, аль болох олон шинэ санаа бодлууд олохыг чармайн, энэ үедээ бусад хүмүүсийн бодол мөрөөдлийг сонирхон судлах болжээ. Түүний тэргүүлэх компани “Виржин Эйрлайнз” нь бүтээлч санаа бодлыг хэргэжүүлсний маш сайхан жишээ юм. Үнэ тарифаа буруулахдаа үйлчилгээний чанарыг бууруулдаг “доошилж буй спираль” хэмээх ердийн зарчмыг ашиглахын оронд тэрээр уламжлалт хандлагыг эргэн хянаж үзжээ. Тэгээд үнэ өртгөө хэвээр байлгаж, ирсэн хүмүүст үнэгүй иллэг хийх, мөхөөлдөс өгөх, кино үзүүлэх, шүршүүрт орох, биеийн тамирын дасгал хийх зэрэг этгээд өвөрмөц үйлчилгээг нэмж оруулжээ. Тэр гайхамшигтай сайхан санаануудыг олж хэрэгжүүлдэг, бусад хүмүүсийн санааг ашиглаж, тэдэнтэй хамт нэгдмэл болж мөрөөдлөө биелүүлдэг чадвараараа амжилтыг хүчээр өөртөө дуудан авчирдаг хүн юм.
Та үүнийг мэдэх үү?
Бүхий л цаг үеийн агуу суутнуудын нэг, 1000 гаруй шинэ бүтээл хийсэн Томас Эдисон 12 насандаа сургуулиас хасагдаж байжээ.
Бүтээлч хандлага гэдэг нь сайхан зураг зурах, хөгжмийн зэмсгээр тоглохыг хэлнэ гэж ойлгож болохгүй. Оройн хоол бэлтгэх, ажил дээрээ тавьсан зорилтоо хэрэгжүүлэх, амралтаа төлөвлөх, хашаа, цэцэрлэгээ янзлах, байшин өрөөгөө засах, зурагтаар гарч байгаа хөл бөмбөгийн баг яавал өрсөлдөгчөө хожиж болох арга замуудыг тоочих зэрэг нь ч бас л бүтээлч хандлага юм.
Жишээ: Эцэг эхчүүд.. эд бол үнэхээр бүтээлч хүмүүс. Тэд хүүхэд төрүүлэх төдийгүй, ажлаа хийж, мөнгө олж, орон гэрийнхээ дизайныг шийдэж, хоолоо бэлтгэж, ээлжийн амралтаа төлөвлөж, зочдыг хүлээн авч, хүүхдийнхээ бүхий л асуултад хариулт өгдөг. Тэд үнэхээр ирээдүйг бий болгож байгаа хүмүүс.
Леонардо да Винчийн санал болгодог Бүтээлч интеллектийн зарчмууд
Хүн оюун ухаанаа жинхэнэ ёсоор бүтээлч болгохын тулд: мэдрэмжээ хөгжүүлэх, шинжлэх ухааны урлагийг судлах, урлагийн шинжлэх ухааныг судлах, ертөнцийн бүх юмс ямар нэгэн байдлаар холбоотой гэдгийг ухаарах хэрэгтэй гэж бүтээлч чанараа гайхамшигтай хөгжүүлсэн Леонардо да Винчи хэлсэн юм.
1. Мэдрэмжээ хөгжүүлэх
Бүтээлч оюун ухааныг хөгжүүлэх үндэс нь мэдрэмжийн интеллект юм гэдгийг Леонардо хүлээн зөвшөөрч байснаараа тухайн цаг үеэсээ 500 жилээр түрүүлж чаджээ.
2. Шинжлэх ухааны урлагийг судлах
Леонардо зүгээр л “шинжлэх ухааныг судлах” гэж хэлэлгүй, “Шинжлэх ухааны урлагийг судлах” гэж онцлон хэлж байсан нь сонирхолтой юм. Ингэснээрээ тэр шинжлэх ухаан бол зэвхий саарал, уйтгартай зүйл биш гэдгийг онцолж байжээ. Гэтэл мэдээлэл хөгжсөн өнөө үед шинжлэх ухааныг ингэж сөргөөр ойлгодог хүмүүс байсаар байгаа. Хүний тархины баруун тал бөмбөлгийн хариуцдаг, тодруулбал, орон зайн мэдрэмж, хийсвэрлэн төсөөлөх сэтгэлгээ, өнгө, хэлбэр, хэмнэлийн мэдрэмжийг хариуцдаг чадварууд нь шинжлэх ухааны судлагдхуун юм гэдгийг олон жилийн өмнө зөвөөр ойлгож байлаа.
3. Урлагийн шинжлэх ухааныг судлах
Эхэндээ энэ нь зөрчилтэй мэт санагдана. “Урлагийн шинжлэх ухаан” гэдгийг бодоод үз дээ?! Гэвч дахиад л Леонардогийн зөв байлаа. Урлаг гэдэг бол олон хүн урлаг гэж ойлгодог тэр зүйл биш юм. Энэ бол хувь хүний өөрийгөө илэрхийлэх болон сэтгэлзүйн психоанализ хийх, нэг тийм “зөөлөн” сэтгэлийн хөдөлгөөний хэлбэр юм. Та оюун ухаанаа дасгалжуулсны дараа урлаг гэдэг нь маш нарийвчлалтай, хатуу шаардлагатай шинжлэх ухаан гэдгийг ойлгох болно.
4. Ертөнцийн бүх л зүйл дам холбоотой байдаг гэдгийг ухаарах
Америкийн нэрт сэтгэл судлаач Вильям Жеймс хүний сэтгэлгээ бүрэлдэн бий болох, хөгжих тогтолцоо бүтцийн асар их ач холбогдлыг ойлгож танихаас бүүр 400 жилийн өмнө Леонардо “хүний тархи нь аливаа холбоосыг барьж авдаг механизм тогтолцоо төдийгүй, шавхагдаж дуусашгүй боломжууд бүхий механизм юм” гэдгийг нээж чаджээ.
Та одоо цааш уншихаа түр зогсоод зөвхөн энэ тухай бодоод үз дээ. Тэгснээр та өөрийнхөө сэтгэлгээ хязгааргүй гэдгийг мэдэж, өөрийн тухай болон бусад хүмүүс, байгаль, хүний оюуны чадавхийн тухай хуучин төсөөллөө бүр мөсөн өөрчлөх ёстой юм.
Бүтээлч интеллектийн 4 зарчмын зэрэгцээ таны мэдэж байх ёстой бас нэг зарчим бий. Бүтээлч хандлага бол хэвшмэл, стандарт байдлаас заавал татгалздагт мөн чанар нь байдаг. Аливаа норм хэм хэмжээ гэдэг бол статистикийн дундаж зүйл бөгөөд хэвийн зүйлсийн тухай бидний төсөөллийг бүрдүүлдэг. Бидний хувьд хэвийн зүйл гэдэг нь уураг тархи маань дассан тэр зүйлс бөгөөд ямар нэгэн гэнэтийн сонин зүйл гарч ирэхгүй, өөрчлөгдөхгүй хэвээр үлдэж, дахин таны гайхлыг төрүүлхээ больсон, таныг айлгаж, шок цочролд оруулж, эсвэл бухимдуулдаггүй тийм зүйлс юм. “Бүтээх” гэдэг нь урьд өмнө нь хэн ч хийж байгаагүй ямар нэгэн шинэ зүйлийг бий болгож, ямар нэгэн зүйлийн эхлэлийг тавих чадвар юм.
Жишээ: “Битлз” хамтлаг бол хамтарсан интелект нь дээд түвшинд ажиллаж чадсан бүлэг хүмүүсийн тод жишээ билээ. Тэд өөрсдөөс нь өмнө хэн ч хийж байгаагүй зүйлсийг байнга хийж, нэг нь нөгөөтэйгээ огт адилгүй хөгжмийн бүтээлүүдээ туурвисаар байв. Тэд бусад шиг л “томоотой” биш, бусдаас огт өөр байдлаар задгай, чөлөөтэй, хөгжилтэй, эрчтэй авирлаж, биеэ авч явдаг байв. Энэ шинж нь ч бас бүтээлч ухааны нэг онцлог юм. Агуу “Битлз” хамтлаг ч шууд дардан замаар амжилтанд хүрч чадаагүй бөгөөд тэд гайхамшигтай шаргуу ажиллаж, дуу бичлэг хийдэг 30 компани тэдэнд татгалзсан хариу өгсөөр байхад ч бууж өгөөгүй аж.
Аливаа зүйлсийг гүнзгий танин мэдэж, тооцоолон, цоо шинэ өөр арга замыг олох нь бүтээлч хандлага юм.
Тони Бьюзен “Суут сэтгэлгээний 10 алхам”
Намайг жаахан хүү, сургуулийн сурагч байхад би яаж ч хичээгээд хариуг нь олж чаддаггүй хэдэн зовлонтой асуултууд байдаг сан. Гэтэл багш нар маань тэдгээр асуултын хариуг олоход надад туслахгүй мөртлөө намайг анхаарал чинь төвлөрөхгүй байна, тэнэг юм шиг ерөөсөө юм хийхгүй байна” гэх мэтээр л хэлдэг байлаа. Тэр зовлонтой асуултууд дунд:
Яагаад газарзүй, түүх, англи хэл, байгалийн
шинжлэл гэх мэт хичээлүүд биеийн тамир, зураг, хөгжмийн хичээлээс чухал гэгддэг юм бол?
Яагаад хөвгүүд бид “мундаг” гэж тооцдог хүүхдүүдийг багш нар маань болохоор “хөнгөн”, “хийсгэн”, “сахилгагүй” гэх мэтээр үнэлж, харин хөвгүүд бид нарт тэнэг санагддаг хүүхдүүдэд онц тавьж, магтан мандуулдаг юм бол?
Яагаад надаас бага мэдлэгтэй хүүхдүүд үл ойлгогдох шалтгаанаар надаас өндөр оноо, дүн авчихсан байдаг юм бол?
Бас яагаад заримдаа би нэлээд өндөр оноо авчихсан байхад надаас илүү мэдлэгтэй чадвартай хүүхэд бага оноо авчихсан байдаг юм бол? зэрэг асуултууд байсан юм.
Харин багш нар маань миний тухай:
залхуу
хоосон мөрөөдөх дуртай
анхаарлын төвлөрөл сул
уран сайхны авъяас огт заяагаагүй нь илт хүүхэд
ангид муу нөлөө үзүүлдэг
биеийн тамирын хичээлд сонирхолгүй
түүхийн хичээлд дэндүү муу, сонирхол ч байхгүй, авъяас ч байхгүй
дээд сурьгуульд орж цагаа үрэх хэрэггүй
уг нь илүү үр дүнд хүрэх далд чадвартай”
гэх зэргээр тодорхойлсон.
Магадгүй, таныг ч бас ингэж дүгнэж байсан л биз. Яваандаа хариу нь олддоггүй миний зовлонт асуултууд гурван гол асуудал болж ирсэн юм.
1.Тухайн хүний ухаантай эсэхийг ер нь хэн мэдэх юм бэ?
2.Ер нь “ухаан” гэдгийг хэн тодорхойлж чадах юм бэ?
3.Оюуны хөгжлийн”IQ” түвшнээ дээшлүүлэх боломжтой юу, эсвэл хүн заяасан ухаанаараа л амьдардаг юмуу?
Ингээд би өөрийн амьдралын нэгэн гол зорилгыг эдгээр гурван асуултын хариуг олоход зориулсан юм. Оюуны чадварыг судлах, яаж хөгждөгийг нь мэдэх болон бидний интеллект /оюун ухаан, авъяас чадвар/ чадварыг хөгжүүлэхэд тусалдаг Оюуны карт зохиох зарчмуудыг боловсруулахад 30 жил зориулсан.
Таны дотоод сэтгэлийн гүнд далд “зүүрмэглэн”, танаас дуудлага ирж сэрээхийг хүлээн байгаа оюуны олон чадваруудаа сэрээгээрэй!
Хүний оюун ухааны тухай бидний мэдлэгийн хөгжиж ирсэн түүх бол тун гайхалтай. Шилдэг сэтгэгчид “Ямар хүчин зүйл биднийг амьдрахыг албадаж байдаг вэ?” , “Чухам ямар хүчин зүйл ухаантай болгодог вэ?” гэсэн асуултуудад хариу эрсээр ирсэн бөгөөд сонирхолтой нь оюуны хөгжлийг коэффицент илтгэцүүрээр хэмжих санаа бүр 100 гаруй жилийн өмнөөс үүсчээ. Судлаачид “Хүний оюун ухаан олон төрөл хэлбэртэй байдаг бөгөөд зөв хөгжүүлж чадвал тэдгээрийн нэг бүр нь бусадтайгаа тохирч ажилладаг” гэдгийг ойлгосон.
Жинхэнэ ухаалаг хүн бол хүрээлэн байгаа бодит орчны янз бүрийн тохиолдолд үүсдэг асуудлуудыг шийдэхийн тулд оюун ухаанаа ашиглаж чаддаг хүн юм. Жинхэнэ оюун ухаан бол спортоор хичээллэх, бусад хүмүүстэй харьцах, сексээс таашаал авах зэрэг бидний амьдралын аль ч нөхцөлд бүх боломжоо ашиглахад илэрдэг. Хэрэг дээрээ бол бид бүхий л амьдралынхаа турш ухаалаг болсоор л байдаг.
Танд байгаа 10 интелект чадвар нь Бүтээлч, Сэтгэл хөдлөлийн болон оюуны хөгжлийн итгэлцүүрт хамрагдах Уламжлалт интеллектүүд гэсэн гурван ангилалд хуваагддаг.
1. Бүтээлч болон Сэтгэл хөдлөлийн интелектүүд
1. Өөрийгөө бий болго- таны Бүтээлч интелект
Бүтээлч чадвар гэдэг бол “бурхнаас заяасан бэлэг” бөгөөд цөөхөн хүнд л олддог зүйл хэмээн нэгэн үе тооцож байв. Харин одоо бол энэ авъяас бэлгийг хэвийн эрүүл саруул бүх хүнд байгалиас заяасан байдгийг бид мэдэж авлаа. Хүн бүрт нуугдаж байгаа Бүтээлч интелектийн ер бусын боломжуудыг нээх нь ердөө өргө техникийн л асуудал юм.
Тодорхойлолт:
Бүтээлч интеллект гэдэг нь ер бусын байдлаар сэтгэж, өвөрмөц байх чадвар бөгөөд шаардлага гарвал “зөвхөн бусдыг даган сэтгэдэггүй байх чадвар юм. Бүтээлч интеллект нь:
Хурд. Танаас шинэ бүтээлч санаа төрөх хурд.
Хөдөлгөөнт шинж. Энэ нь аливаа зүйлийг янз бүрийн өнцгөөс харж, сөрөг санал бодлуудыг харгалзаж, хуучирсан үзэл бодол, төсөөллийг өөрчлөх төны чадвар юм. Түүнчлэн бид ямар нэгэн шинэ зүйлийг бүтээж байх үедээ бүх мэдрэмжээ ашиглах чадварыг бас агуулдаг.
Өвөрмөц, давтагдашгүй шинж. Энэ нь бүтээлч сэтгэлгээний зүрх бөгөөд ер бусын хосгүй, шинэ санааг олох таны чадварыг харуулж байдаг. Ийм шинж чанруудыг агуулсан хүнийг олон бусад хүмүүс “өөрийгөө хянадаггүй” гэж үздэг боловч хэрэг
дээрээ харин ч үүний эсрэг байдаг. Өөрийн
өвөрмөц шинж гэдэг бол оюун ухаанаа ухамсартайгаар хөвчлөн ажилласны үр дүн голдуу байдаг ба тухайн хүн ухаанаа төвлөрүүлэх өндөр чадвартай байдгийг харуулдаг.
Шинэ санааг хөгжүүлэх чадвар. Бүтээлч бие хүн бол жирийн санааг өлгөн авч өргөжүүлж, чимэглэж, хөгжүүлж, олон санаа бодлоор баяжуулж чаддаг.
Бүтээлч хүмүүс голдуу шийдмэг бөгөөд шаргуу байдаг. Тэд ихэнхдээ эрх баригчидтай санал нийлдэггүй. Тэд бүтээлч зорилтуудаа хэрэгжүүлхээр эрчтэй барьж авдаг учраас бусдад гүн сэтгэгдэл төрүүлдэг.
Та энэ бүлгээс өөр юу мэдэж авч болох вэ?
Таныг оюун ухааны дасгал хийж байх үед бүтээлчээр сэтгэх таны чадвар улам өргөснө. Хэдэн минутын дотор та зураг зурж /муугүй зураач болохоо та олзуурхан мэдэх болно/, яаж хошин шог яриа зохиохыг сурч, таны бүтээлч чадварын шандасыг чанга бат байлгахад туслах дасгалууд өгнө.
Та үүнийг мэдэх үү?
Таны уурга тархины гаргаж чадах шинэ санаа бодлуудын тоо нь ертөнц дээрх бүх атомуудын тооноос ч илүү байдаг байна.
Үүний зэрэгцээ уламжлалт математикийн болон хэл ярианы интеллектүүд нь аналитик, логик сэтгэлгээний үйл явцтай илүү түлхүү холбогддог.
Таны бүтээлч интеллект нь таныг шинэ санаа бодлуудын ертөнцөөр шинэ оршихуйд хүргэдэг эрчимтэй хийсвэрлэн сэтгэх явдлаар илэрнэ. Интеллектийн бусад төрлүүдийн адилаар бүтээлч интеллектийг ч хөгжүүлж болдог. Зарим хүмүүс л үгүй гэж зүтгэдэг юм.
Бүтээлч интеллектийн од болсон хүн
Бидний жишээ татах гэж байгаа интеллектийн од болсон хүн маань ядаж сургууль ч төгсөөгүй юм шүү дээ. Тэрбээр дислекси өвчинд нэрвэгдэж, үгийг зөв бичих дүрмийг огт тогтоож чадахгүй байсан болохоор ном унших, суралцахад тун бэрх байжээ. Тэр энэ байдлаасаа ихэд ичиж, бусдын өмнө анги танхимд ямар нэгэн сэдвийг унших хэрэгтэй болоход олон цагаар чармайн байж цээжилдэг байв. Түүний IQ интеллектийн түвшин доогуур байсан учраас багш нар нь сайн сурагч гэж үздэггүй байв. Энэ хүнийг Ричард Брэнсон гэдэг байлаа. Гэвч тэрээр ямар ч саад бэрхшээлийг үл хайхран өөрийнхөө бүтээлч интеллектийг хөгжүүлж байхдаа гялалзсан ирээдүйг өөртөө бий болгож чадсан юм. Ямар ч ирээдүйгүй байсан тэр залуу Virgin гэсэн эмблемд нэгддэг 150 үйлдэрийн удирдагч болж, 3 тэрбум фунт стерлингийн хөрөнгөтэй болж чаджээ. Яаж, юуны ачаар тэр юм бол!
Оюуны хөгжлийн коэффицент түвшнийг тогтоох тестүүд нь тэр хүний зорьсондоо хүрэх хорсолтой гэмээр айхтар шаргуу чанаруудыг илрүүлж чадаагүй юм. Энэ л чанар нь Брэнсонд том, жижиг ямар ч асуудал тулгархад заавал гарц олж, бусад хүмүүс тэмцэхээ больчихоод байхад ч эцсийг нь хүртэл үзэлцэн үр дүнд хүрэхэд нөлөөлж байжээ. Мөн түүний бүтээлч шинэ санаа бодлоо бусадтай хуваалцах чадвар, бусдын хүсэл мөрөөдөл, санаа бодлыг өөрийнхтэйгээ хослуулан үр дүнд хүрэх чадварыг нь тестээр илрүүлж чадаагүй аж.
Өсвөр насандаа Брэнсон бүтээлч бусад олон хүмүүсийн адилаар сурч байсан сургуулийнхаа хатуу хязгаар, дүрмүүдэд гонсойж явдаг байв. Түүний бүтээлч эсэргүүцлээ илэрхийлсэн анхны үйл ажиллагаа нь сургууль дээрээ өөрөө анх сонин гаргасан явдал юм.
Тийм хачин хүүхэд сонин гаргалаа гэж үү? Тиймээ
Тэрбээр зөвхөн сургуулийнхаа төлөө бичдэг байсан явдлыг халж, үүний эсрэгээр сурагчдынхаа тухай бичихээр шийджээ. Тэрээр сонингоо хэн ч уншихгүй уйтгарт цаас биш, харин ч бүх хүнд, ялангуяа реклам тавиулан мөнгөө төлж чадах томоохон компаниудад зориулсан сонирхолтой, хурц байлгахыг хүсэж байв.
Энэ удаа тэрээр бас л өөрийн гэсэн өвөрмөц замаар явахаар шийдэж, сурагчдыг төдийгүй кино, рок хөгжмийн одод, бүтээлч хүмүүс, олонд алдаршсан тамирчдыг сэтгүүлчээр урьж ажиллуулсан юм.
Ричард болон түүний найз Жонни Жеймс багахан хөрөнгөтэйгээр ажлаа эхэлжээ. Шуудангийн зардал болон утасны төлбөр төлөхөд ээжийнх өгсөн ердөө л 4-хөн фунт л байлаа. Тэд Брэнсоны байшингийн подвалд ажиллаж, бүхий л зүйлсд өөрсдийгөө хязгаарлан, чадахын хэрээр хэмнэж байсан ч тэднийг хөдөлгөгч хүч болох өөрсдийн бүтээлч санаа бодолдоо хэзээ ч, ямар ч хязгаар тавьдаггүй байв.
Брэнсоны сурч байсан сургуулийн захирал нь нэгэн удаа түүнд ёжтойгоор “баяр хүргэе Брэнсон. Миний бодлоор бол, та нэг бол шоронд орж, нэг бол тэрбумтан болох байх” хэмээн хэлж байжээ. Тэр үеэс Брэнсон өөрийнхөө гол зарчмыг хөгжүүлэн, бүхэл бүтэн компаниудын ажил хэргийг засан өөрчилж, бүтээгдэхүүний танилцуулгыг хэвлэж, аль болох олон шинэ санаа бодлууд олохыг чармайн, энэ үедээ бусад хүмүүсийн бодол мөрөөдлийг сонирхон судлах болжээ. Түүний тэргүүлэх компани “Виржин Эйрлайнз” нь бүтээлч санаа бодлыг хэргэжүүлсний маш сайхан жишээ юм. Үнэ тарифаа буруулахдаа үйлчилгээний чанарыг бууруулдаг “доошилж буй спираль” хэмээх ердийн зарчмыг ашиглахын оронд тэрээр уламжлалт хандлагыг эргэн хянаж үзжээ. Тэгээд үнэ өртгөө хэвээр байлгаж, ирсэн хүмүүст үнэгүй иллэг хийх, мөхөөлдөс өгөх, кино үзүүлэх, шүршүүрт орох, биеийн тамирын дасгал хийх зэрэг этгээд өвөрмөц үйлчилгээг нэмж оруулжээ. Тэр гайхамшигтай сайхан санаануудыг олж хэрэгжүүлдэг, бусад хүмүүсийн санааг ашиглаж, тэдэнтэй хамт нэгдмэл болж мөрөөдлөө биелүүлдэг чадвараараа амжилтыг хүчээр өөртөө дуудан авчирдаг хүн юм.
Та үүнийг мэдэх үү?
Бүхий л цаг үеийн агуу суутнуудын нэг, 1000 гаруй шинэ бүтээл хийсэн Томас Эдисон 12 насандаа сургуулиас хасагдаж байжээ.
Бүтээлч хандлага гэдэг нь сайхан зураг зурах, хөгжмийн зэмсгээр тоглохыг хэлнэ гэж ойлгож болохгүй. Оройн хоол бэлтгэх, ажил дээрээ тавьсан зорилтоо хэрэгжүүлэх, амралтаа төлөвлөх, хашаа, цэцэрлэгээ янзлах, байшин өрөөгөө засах, зурагтаар гарч байгаа хөл бөмбөгийн баг яавал өрсөлдөгчөө хожиж болох арга замуудыг тоочих зэрэг нь ч бас л бүтээлч хандлага юм.
Жишээ: Эцэг эхчүүд.. эд бол үнэхээр бүтээлч хүмүүс. Тэд хүүхэд төрүүлэх төдийгүй, ажлаа хийж, мөнгө олж, орон гэрийнхээ дизайныг шийдэж, хоолоо бэлтгэж, ээлжийн амралтаа төлөвлөж, зочдыг хүлээн авч, хүүхдийнхээ бүхий л асуултад хариулт өгдөг. Тэд үнэхээр ирээдүйг бий болгож байгаа хүмүүс.
Леонардо да Винчийн санал болгодог Бүтээлч интеллектийн зарчмууд
Хүн оюун ухаанаа жинхэнэ ёсоор бүтээлч болгохын тулд: мэдрэмжээ хөгжүүлэх, шинжлэх ухааны урлагийг судлах, урлагийн шинжлэх ухааныг судлах, ертөнцийн бүх юмс ямар нэгэн байдлаар холбоотой гэдгийг ухаарах хэрэгтэй гэж бүтээлч чанараа гайхамшигтай хөгжүүлсэн Леонардо да Винчи хэлсэн юм.
1. Мэдрэмжээ хөгжүүлэх
Бүтээлч оюун ухааныг хөгжүүлэх үндэс нь мэдрэмжийн интеллект юм гэдгийг Леонардо хүлээн зөвшөөрч байснаараа тухайн цаг үеэсээ 500 жилээр түрүүлж чаджээ.
2. Шинжлэх ухааны урлагийг судлах
Леонардо зүгээр л “шинжлэх ухааныг судлах” гэж хэлэлгүй, “Шинжлэх ухааны урлагийг судлах” гэж онцлон хэлж байсан нь сонирхолтой юм. Ингэснээрээ тэр шинжлэх ухаан бол зэвхий саарал, уйтгартай зүйл биш гэдгийг онцолж байжээ. Гэтэл мэдээлэл хөгжсөн өнөө үед шинжлэх ухааныг ингэж сөргөөр ойлгодог хүмүүс байсаар байгаа. Хүний тархины баруун тал бөмбөлгийн хариуцдаг, тодруулбал, орон зайн мэдрэмж, хийсвэрлэн төсөөлөх сэтгэлгээ, өнгө, хэлбэр, хэмнэлийн мэдрэмжийг хариуцдаг чадварууд нь шинжлэх ухааны судлагдхуун юм гэдгийг олон жилийн өмнө зөвөөр ойлгож байлаа.
3. Урлагийн шинжлэх ухааныг судлах
Эхэндээ энэ нь зөрчилтэй мэт санагдана. “Урлагийн шинжлэх ухаан” гэдгийг бодоод үз дээ?! Гэвч дахиад л Леонардогийн зөв байлаа. Урлаг гэдэг бол олон хүн урлаг гэж ойлгодог тэр зүйл биш юм. Энэ бол хувь хүний өөрийгөө илэрхийлэх болон сэтгэлзүйн психоанализ хийх, нэг тийм “зөөлөн” сэтгэлийн хөдөлгөөний хэлбэр юм. Та оюун ухаанаа дасгалжуулсны дараа урлаг гэдэг нь маш нарийвчлалтай, хатуу шаардлагатай шинжлэх ухаан гэдгийг ойлгох болно.
4. Ертөнцийн бүх л зүйл дам холбоотой байдаг гэдгийг ухаарах
Америкийн нэрт сэтгэл судлаач Вильям Жеймс хүний сэтгэлгээ бүрэлдэн бий болох, хөгжих тогтолцоо бүтцийн асар их ач холбогдлыг ойлгож танихаас бүүр 400 жилийн өмнө Леонардо “хүний тархи нь аливаа холбоосыг барьж авдаг механизм тогтолцоо төдийгүй, шавхагдаж дуусашгүй боломжууд бүхий механизм юм” гэдгийг нээж чаджээ.
Та одоо цааш уншихаа түр зогсоод зөвхөн энэ тухай бодоод үз дээ. Тэгснээр та өөрийнхөө сэтгэлгээ хязгааргүй гэдгийг мэдэж, өөрийн тухай болон бусад хүмүүс, байгаль, хүний оюуны чадавхийн тухай хуучин төсөөллөө бүр мөсөн өөрчлөх ёстой юм.
Бүтээлч интеллектийн 4 зарчмын зэрэгцээ таны мэдэж байх ёстой бас нэг зарчим бий. Бүтээлч хандлага бол хэвшмэл, стандарт байдлаас заавал татгалздагт мөн чанар нь байдаг. Аливаа норм хэм хэмжээ гэдэг бол статистикийн дундаж зүйл бөгөөд хэвийн зүйлсийн тухай бидний төсөөллийг бүрдүүлдэг. Бидний хувьд хэвийн зүйл гэдэг нь уураг тархи маань дассан тэр зүйлс бөгөөд ямар нэгэн гэнэтийн сонин зүйл гарч ирэхгүй, өөрчлөгдөхгүй хэвээр үлдэж, дахин таны гайхлыг төрүүлхээ больсон, таныг айлгаж, шок цочролд оруулж, эсвэл бухимдуулдаггүй тийм зүйлс юм. “Бүтээх” гэдэг нь урьд өмнө нь хэн ч хийж байгаагүй ямар нэгэн шинэ зүйлийг бий болгож, ямар нэгэн зүйлийн эхлэлийг тавих чадвар юм.
Жишээ: “Битлз” хамтлаг бол хамтарсан интелект нь дээд түвшинд ажиллаж чадсан бүлэг хүмүүсийн тод жишээ билээ. Тэд өөрсдөөс нь өмнө хэн ч хийж байгаагүй зүйлсийг байнга хийж, нэг нь нөгөөтэйгээ огт адилгүй хөгжмийн бүтээлүүдээ туурвисаар байв. Тэд бусад шиг л “томоотой” биш, бусдаас огт өөр байдлаар задгай, чөлөөтэй, хөгжилтэй, эрчтэй авирлаж, биеэ авч явдаг байв. Энэ шинж нь ч бас бүтээлч ухааны нэг онцлог юм. Агуу “Битлз” хамтлаг ч шууд дардан замаар амжилтанд хүрч чадаагүй бөгөөд тэд гайхамшигтай шаргуу ажиллаж, дуу бичлэг хийдэг 30 компани тэдэнд татгалзсан хариу өгсөөр байхад ч бууж өгөөгүй аж.
Аливаа зүйлсийг гүнзгий танин мэдэж, тооцоолон, цоо шинэ өөр арга замыг олох нь бүтээлч хандлага юм.
Тони Бьюзен “Суут сэтгэлгээний 10 алхам”
Saturday, August 15, 2009
Жими жими... ажаа ажаа
Намайг жаахан бацаан байхад манай ээжийн ахын хэдэн хүүхдүүд надад үлгэр дууриал болж их юм л зааж өгдөг байж. Тэд 10-н жилийн ахлах ангийн сурагч, зарим нь оюутан, харин би бүүр нусаа хацартаа наагаад л машин чирээд гүйдэг байсан. Нэг эгч энэ дууг пянз тоглуулагчан дээрээ чанга гэгч нь тавьж байгаад л бүжиглэдэг байсан. Гэхдээ хүн амьтан байхгүй гэртээ ганцаараа байхдаа, намайг ямар хүний тоонд оруулах биш хэхэ. Сая энийг үзсэн чинь сэтгэлд их ойрхон гоё сонсогдож байна шүү. Кино нь бас гоё л байсан да тухайн үедээ. Жими жими... ажаа ажаа.. гээл дуулаал явж өгнө шүү дэ бас хэхэ, бодоход энэ кинон дээр бүжиглэдэг шиг л дагаал бүжиглээл байдаг байсан байх да kkk
Thursday, July 30, 2009
Тайлбаргүй
Чингис хаан онгоцны буудалд Солонгосоос ирж байгаа онгоц газардаж зорчигчид буулаа. Ажиглаад зогсож байхад хэд хэдэн давхар биетэй Монгол хүүхнүүд буусан нь нээх сонин биш байсан боловч тэднийг тосож байгаа хүмүүс нь дандаа солонгосууд байхийн, бэрээ л тосон авч байгаа бололтой их л сүрхий хайр халамж гэрэлтүүлэн угтаж байна өө. Сонин юмаа яагаад гээд өөрөөсөө асууснаа тэгэсгээд мартсан, гэхдээ ганц биш бараг 3-4 байсан , хамтдаа биш бүгд өөр өөр, тосож байгаа хүмүүс нь ч гэсэн тусдаа :(
Бас саявтар да, хятад хоолны газар сууж байсан чинь 2-3 хужаа хажуухан ширээн дээр хоол идээд сууж байсан юм. Тэгсэн гаднаас хүүхэдтэй 2 хос ороод ирсэн, байж байгаа ярьж байгаа зэрэг нь их л гайгүй зүс царайтай цэвэр Монгол хос мөн байсан. Гэтэл хажуу талын ширээн дээр очоод л юу юу гэнэ вэ, нөгөө өмхий хужаа чинь хүүхдийг өргөж өхөөрдөөд л , ээж аав дээрээ ирж байгаа хүмүүс л мэт.. өвөө нь.. эмээ нь.. гээл .. олигтой ч монголоор ярьж чадахгүй байж юу юу ч гэнэв дэ.. бүүр гайхцан гэж.. уруул амаа нийлүүлэх шахаад л халуун дотно яриа өрнүүлж хоолоо идэцгээж эхэлсэн.. шал дургуй хүрч гялс гарсан.. тэр хоол лав надад хор болсон байхаа да аягүй бол :(
Бас саявтар да, хятад хоолны газар сууж байсан чинь 2-3 хужаа хажуухан ширээн дээр хоол идээд сууж байсан юм. Тэгсэн гаднаас хүүхэдтэй 2 хос ороод ирсэн, байж байгаа ярьж байгаа зэрэг нь их л гайгүй зүс царайтай цэвэр Монгол хос мөн байсан. Гэтэл хажуу талын ширээн дээр очоод л юу юу гэнэ вэ, нөгөө өмхий хужаа чинь хүүхдийг өргөж өхөөрдөөд л , ээж аав дээрээ ирж байгаа хүмүүс л мэт.. өвөө нь.. эмээ нь.. гээл .. олигтой ч монголоор ярьж чадахгүй байж юу юу ч гэнэв дэ.. бүүр гайхцан гэж.. уруул амаа нийлүүлэх шахаад л халуун дотно яриа өрнүүлж хоолоо идэцгээж эхэлсэн.. шал дургуй хүрч гялс гарсан.. тэр хоол лав надад хор болсон байхаа да аягүй бол :(
Wednesday, July 08, 2009
Инээмсэглэж яваарай
Энийг дуустал нь үзээрэй, үнэхээр сонирхолтой, бодууштай юм байна лэ шүү :) Урам хайрлая бусаддаа, хүн гэдэг чинь сэтгэлийн амьтан шүү дэ гэж :)
Wednesday, June 03, 2009
Tuesday, May 26, 2009
зүгээр л..
Чамайг энэ хорвоод юу ч үгүй уйлан майлан ирж байх үед хүмүүс баярлаж байсан бол чамайг энэ хорвоогоос юмтай ч бай юмгүй ч бай буцах үед чинь хүмүүс нулимс унаган үдэх болно. Чи амьддаа хичнээн баян чинээлэг мундаг байсан ч шороонд булагдахдаа жирийн нэгэн өндөр настны өлмий дор орж мэднэ. Юм болгонд ганц гарц гэж үгүй бид тоолж барашгүй олон сонголтон дунд тэмтчин тэнтгэнэн зүтгэнэ...
чи єєрийнхєєрөө, хийж бүтээж гүйцэлдүүлж байгаа зvйлдээ дуртай байвал яагаад болохгүй гэж, чамд бусдынх биш чиний сонголт л үнэ цэнэтэйг хожим ойлгож мэднэ.
бусдын явсан замаар явж, бусдын идсэн хоолыг идэж, бусдын гэсэн амьдралаар амьдарч цаг үрэх хэрэг байна уу, бусдын гэсэн онолд өөрийгөө битгий мохоо, битгий өөрийгөө живүүл, битгий үхүүл. Өєрийнхєє зvрх сэтгэл, зєн совингоо дагах зоригтой байж өөрийгөө үнэлж сур.
чи єєрийнхєєрөө, хийж бүтээж гүйцэлдүүлж байгаа зvйлдээ дуртай байвал яагаад болохгүй гэж, чамд бусдынх биш чиний сонголт л үнэ цэнэтэйг хожим ойлгож мэднэ.
бусдын явсан замаар явж, бусдын идсэн хоолыг идэж, бусдын гэсэн амьдралаар амьдарч цаг үрэх хэрэг байна уу, бусдын гэсэн онолд өөрийгөө битгий мохоо, битгий өөрийгөө живүүл, битгий үхүүл. Өєрийнхєє зvрх сэтгэл, зєн совингоо дагах зоригтой байж өөрийгөө үнэлж сур.
Monday, May 25, 2009
Эрхvvгийн оросжсон буриад, элстийн ууссан халимагийн тухайд...
Олон зуун жил, ямар ч нєхцєлд хэл ёс заншлаа хадгалж, элэнц хуланцдаа дамжуулсны vр нь болж дуучин Цагаанзам тєрсєн нь зєвхєн халимагуудын ч биш бvх монголчуудын бахархал гэж би хувьдаа vзэж байна. Ээжийн дууг Халимагт ёстой найман настай балчраас эхлээд наян настай буурал мэднээ, жинхэнэ ардын дуу болсон учраас. Би ч энэ дууг тав зургаан настай байхдаа манайд суудаг Шар эмгэнээс сурч байсан. Тэр хєгшин Сибирийн цєллєгт бvх vр хvvхэд, элгэн саднаа алдаад, манайд хоргодон байж нас барсан юм.
Сэтгvvлч Л.МАНЦУУ-гийн Єнєєдєр сонины 2002 оны 11 сарын 07-ны дугаарт хэвлүүлсэн нийтлэлийг тус сонины зєвшєєрлєєр ЦАХИМ ӨРТӨӨ сүлжээнээ залсан байсныг уншигч тvмэнд дахин хvргэж байна.
Mонголчууд туйлширдаг зантай гэдгийг бvгд мэднээ. Социализмын vед энэ араншинг vзэл суртал энэ тэрээр чєдєрлєдєг байсан бол, сvvлийн арав гаруй жил Монголд маань хvн бvр санасан бодсоноо ярьж хийдэг болсон билээ. Анх Монголд 1980-аад оны эхээр хєл тавьсан халимаг хvний хувьд, бас хэвлэл мэдээллийн салбарт ажиллаж байсны хувьд єчигдєр, єнєєдрийн байдлыг харьцуулж vзэх эрхтэй гэж бодлоо. Сэтгvvлч хvний хувьд vнэхээр олон сэдвээр уншигч олонтойгоо бодлоо хуваалцах санаа тєрдєг. Энэ удаад ганцхан, бас нэн чухал сэдвээр саналаа хуваалцмаар санагдлаа.
Эзэн Чингисийн vеэс монголчууд дэлхий даяар тархсан. Єнєєдєр халимаг, буриадууд Орос, Америк, Франц, Хятадад, євєр монголчууд Хятадад аж тєрж байна. Тэд амьдарч байгаа орныхоо усыг нь уувал ёсыг нь дага гэдгийг мєрдєн сууж байгаа ч, монгол цустай гэдгээ мартахгvй явдаг. Yvний наад захын жишээ нь Монголд дуу нь хит болоод байгаа Халимагийн дуучин О.Цагаанзам Монголд ирж дууныхаа зургаа Бурхан Халдун ууланд авахуулсан явдал. Дєч гарч яваа энэ эр айраг цагаагаар идээ ундаа хийж, монгол гэрт єсєєгvй нэгэн. Тєрсний гэрчилгээг орос бvртгэгчээс авахдаа, єєрийн санасан орос нэрээр бvртгvvлээд, долоо хоногт нэг удаа халимаг хэлийг гадаад хэл шиг заалгасан тэр бид хоёрыг болон олон халимаг залуусыг уусгах зорилго их гvрнийхэнд байсан ч байж магадгvй. 1937 онд Халимагуудыг ачааны вагонд нэг шєнийн дотор мал шиг ачин, Уралын уулс даваад зєрлєг болгон дээр тав арваар нь аав хvv, эгч дvvгий нь салган буулгаж байсан нь халимагуудыг устгах зорилго байсан байх. 1640-єєд оноос хойш хэдэн зуун жил єнгєрєєд байхад, зургаа долоон vеийг дамжуулан хэл, ёс заншил, соёлоо хадгалж ирсэн, Европт амьдарч буй халимагуудыг ууссан гэж хэлж арай болохгvй. Монгол оронд ардчилал єрнєж, Америкт амьдарч байгаа ах дvv нартайгаа уулзахад халимаг (баруун монгол-дєрвєд, торгууд, хошууд гэсэн vг) хэлээр манайхан ойлголцож байсан. Тэдний эх эцэг нь манай аав ээж шиг гэртээ зєвхєн халимагаараа ярихыг шаарддаг байсан нь эхлээд сонин санагдсан ч их юм бодогдуулж, эх эцгийгээ шvтэх сэтгэлийг улам хєгжєєсєн. Олон зуун жил, ямар ч нєхцєлд хэл ёс заншлаа хадгалж, элэнц хуланцдаа дамжуулсны vр нь болж дуучин Цагаанзам тєрсєн нь зєвхєн халимагуудын ч биш бvх монголчуудын бахархал гэж бихувьдаа vзэж байна. Ээжийн дууг Халимагт ёстой найман настай балчраас эхлээд наян настай буурал мэднээ, жинхэнэ ардын дуу болсон учраас. Би ч энэ дууг тав зургаан настай байхдаа манайд суудаг Шар эмгэнээс сурч байсан. Тэр хєгшин Сибирийн цєллєгт бvх vр хvvхэд, элгэн саднаа алдаад, манайд хоргодон байж нас барсан юм. Жаахан охин байхдаа тэр дууг миний ээжийн тухай сайхан дуу гэж боддог байлаа. Одоо дууны зургийг (клип) харахад, Шар эмгэний хацран дээгvvр урсч байсан гашуун нулимс, сэтгэл зvрхэндээ хадгалж, нандигнан явдаг єлгий нутгийн тухай мэдрэгдэж байдааг. Yvнийг G - INTERTAIMENT-ийн залуучууд ойлгож, магадгvй халимагуудын хэдэн зууны мєрєєдлийн єчvvхэн хэсгийг нь биелvvлсэн байж болох юм. Яагаад гэвэл Элстийн гудамжинд яваа хvнээс, эсвэл захын тосгонд амьдарч байгаа хєгшид, залуусаас Монголын тухай асуувал манай єлгий нутаг (историческая прародина) гэж хэлнээ. Монголыг нvдээрээ харж, гараар барьж vзээгvй хvмvvс тэр шvv дээ. Хvн болгон босоо бичгээ (халимагууд тод бичиг гэдэг) мэдэхгvй байж болох юм. Валерий Каруевд (дуучин Цагаанзам) болон хилийн чанадад амьдарч байгаа олон халимаг, буриадуудад тусгаар тогтносон Монгол орон байдаг, тэнд євєг дээдсийнх нь єлгий нутаг байдаг гэж бодохоос элэг нь дэвтээд явчихдаг нь vнэнээс vнэн. Тиймээс элгэн садан гээд наалдаад байхад «Элстийн ууссан муу халимаг» гэж тvлхээд, «Ганц дууны тєлєє алтан микрофон яах гэж єгснийг мэдэхгvй» хэмээн цэнхэр дэлгэцээр зарлаж байсан зэрэг нь хэт туйлширсан, дэндvv богино ухаантай хvний vг юм. «Шиндлерийн бvртгэл» кино vзсэн хvн миний санааг ойлгох байх аа.
Зуны амралтаар гэр бvлээрээ Халимагт очихдоо аав ээждээ заавал арц, хvж, хорхой ааруул аваачдаг заншилтай байсан. Тэр арц хvжийг ээж маань хэд хуваагаад хажуу айлын хєгшчvvлд тарааж єгнє. Монголоос ирсэн бэлэг гээд нєгєєдvvл нь сvйд болж, нууцаар бурхандаа єргєн гэр орноо ариусгана. Нєгєє л хориотой цаг vе. Харин хэдэн жилээс Халимаг Тангачийн нийслэл Элиста хотод болон бусад газраар бурхан шашны хурал дуганууд нээгдэж, хєгшчvvл маань буян vйлдэж мааниа унших, залуучууд эх орныхоо тvvх соёлтой чєлєєтэй танилцах боллоо. Арц хvж ч дэлгvvр мухлагаар элбэг худалдаалагдах болсон. Энд асуудлын нєгєє талыг хєндмєєр санагдлаа. Би зvгээр л нэг Монгол Улсын жирийн иргэн. Засаг тєрд ч, албаны хvмvvст ч учиргvй зєвлєєд байх нь зохисгvй санагдав. Гэхдээ хорь гаруй жилийн дотор Монгол-Халимагийн харилцаанд нэг ч олигтой хийсэн зvйл олж харсангvй. Мэр сэр хувь хvн, компанийн холбоо, тvншийн харилцаа, соёл, урлагийн байгууллагуудын солилцооноос єєр юмгvй.
Тэгэхэд Євєр Монголоос Шинжааны торгуудууд Халимагт очин яам, газруудаар зєвлєх хийгээд, их, дунд сургуулиудаар босоо бичиг заагаад явж байна. Халимагуудын их нvvдлийн тухай (буцаж Монгол руу) хятадууд уран сайхны кино авсан байгаа. Халимагийн их сургуульд орчин vеийн монгол хэлний тэнхим бий, гэхдээ монгол багш нар тэнд очиж ажилласныг сонсоогvй. Хэл, соёл, тvvхийн талаархи мэдлэгийг Халимагийн залууст монгол багш нараас илvv хэн ч таниулж, тайлбарлаж чадахгvй. Хувийн компанийн шугамаар Халимагийн их сургуульд сурдаг гэж сонссон. Халимагийн их сургуулийн оюутнууд Монголд дадлага хийдгийг мэдэхгvй. Дєрвєн зуугаад жилийн ємнє дєрвєн Ойрдын хэсэг омгууд баруун Монголоос тасарч гарахдаа явсаар байж Ижил мєрєн хавиар эх нутагтайгаа адилхан цэлийсэн талд суурьшиж, таван хошуу малаа маллаж єнєє хvртэл амьдарч байна. Мал, хєдєє аж ахуй Монголтой адил гол салбар, тэгсэн ч харилцаа холбоо энэ талаар онцгvй л санагддаг даа. Халимаг Тангч Оросын холбооны улсад (субъект Федерации) багтдаг учраас хvндрэл магад. Гэхдээ Кемерово муж бас холбооны субъект шvv дээ.
1980-аад оны эхээр хуриман дээр манай аав «Охин минь эх нутагтаа очиж байгаа» гэж ээжийг тайвшруулж байсан юм. Хоёр зээтэйгээ уулзахдаа аав минь халимагаар яриад, нєгєє хоёр нь монголоор хариулахад «Яг манай хэлтэй адилхан байгаа биз» гэж баярладаг байсан. 1992 онд Монгол Улсын иргэн болоод аавдаа паспортоо vзvvлэхэд «Тугтан гэж бичээгvй байна» гэж байсан юм. Учир нь манай аав тугтан овогтой, ээж шарнууд овогтой. Аав маань монголчууд овгоо заавал тэмдэглэдэг байсан гэсэн ойлголттой байсан билээ. Тэр vед паспорт дээр овог бичдэггvй байлаа.
Иргэний vнэмлэх авах болоод Увс аймгийн овгуудын хуваарилалтыг авч vзэхэд шарнууд, тугтан овог хоёулаа байсан. Сvvлд нь иргэний vнэмлэхээ аавынхаа хvссэнээр тугтан овогтон гэж бvртгvvлсэн.
1991 онд ардын хувьсгалын 70 жилийн ойгоор Тєв цэнгэлдэх хvрээлэнд есєн цагаан туг барьсан Чингисийн цэргvvдийг хараад аав маань Монгол руу дагуулж ирсэн ач хvvдээ «Чиний євєг дээдэс ийм хvмvvс байсан» гэж хоолой нь зангиран хэлж байсан ч єєрєє ийм юм анх удаа харсан нь тэр. Манай хvvгийн тєрєл садан гэж Читийн, Хайлаарын буриадууд байх юм. Хєгшин залуугvй бvгд буриадаар сайн ярьдаг, багачууд нь арван vеийнхээ овгийг цээжилсэн байдаг, хэн нь хэний хvv, охин, єєрт нь ямар садан гэдгийг ч яс сайн мэднэ. Хоёр жилд нэг удаа зун болгон «Алтаргана» гэж дэлхийн буриадуудын наадам болдог. Монголын Эрхvv, Улаан-Yд, Чит, Хайлаар, барууны орнуудын буриадууд уулзаж, тvvх соёлоо ярьж, дуулж, хуурдаж, тєрєл садангаараа уулзаж хєєрєлдєнє. Хэл ярианаас нь авахуулаад ємссєн зvvсэн нь хvртэл нарийн, бас гол нь залуу хойч vедээ vзvvлж харуулах дамжуулах эрмэлзэл нь биширмээр.
Одоо манай хоёр хvv буриад эцэгтэй, халимаг ээжтэй Монголд амьдарч байгаа. Бид дєрвvvл Монгол Улсын иргэд. Хоёр хvv монгол, буриад, халимаг, орос, англиар ярьж бичнэ. Манайх шиг гэр бvл Монголд цєєнгvй. Миний мэдэхээр 1980-аад оноос хойш Монголд халимагаас бэр болж, хvvхнvvд жил бvр ирж байгаа. Олон жил амьдарсан ч, шинэхэн ирсэн ч тэд монголоор ярьж, монгол хувцсаар гангарч монгол хоолоор зочноо дайлна.
Ардчилал Монгол оронд арав гаруй жил хєгжлєє. Улаан бурхан, салхин цэцэг шиг «нялхсын» євчнєєр улстєрч, яруу найрагч, сэтгvvлчид євчлєєд эдгэрсэн байх аа гэж бодож байна.
Бичсэн юмыг маань уншаад хєєрхий бvсгvй гомдож дээ гэж битгий бодоорой. Асуудлыг арай єєр єргєн хvрээтэй авч vзээрэй гэж уншигч танаас хvснэм.
Эх сурвалж: uukhai.com
Сэтгvvлч Л.МАНЦУУ-гийн Єнєєдєр сонины 2002 оны 11 сарын 07-ны дугаарт хэвлүүлсэн нийтлэлийг тус сонины зєвшєєрлєєр ЦАХИМ ӨРТӨӨ сүлжээнээ залсан байсныг уншигч тvмэнд дахин хvргэж байна.
Mонголчууд туйлширдаг зантай гэдгийг бvгд мэднээ. Социализмын vед энэ араншинг vзэл суртал энэ тэрээр чєдєрлєдєг байсан бол, сvvлийн арав гаруй жил Монголд маань хvн бvр санасан бодсоноо ярьж хийдэг болсон билээ. Анх Монголд 1980-аад оны эхээр хєл тавьсан халимаг хvний хувьд, бас хэвлэл мэдээллийн салбарт ажиллаж байсны хувьд єчигдєр, єнєєдрийн байдлыг харьцуулж vзэх эрхтэй гэж бодлоо. Сэтгvvлч хvний хувьд vнэхээр олон сэдвээр уншигч олонтойгоо бодлоо хуваалцах санаа тєрдєг. Энэ удаад ганцхан, бас нэн чухал сэдвээр саналаа хуваалцмаар санагдлаа.
Эзэн Чингисийн vеэс монголчууд дэлхий даяар тархсан. Єнєєдєр халимаг, буриадууд Орос, Америк, Франц, Хятадад, євєр монголчууд Хятадад аж тєрж байна. Тэд амьдарч байгаа орныхоо усыг нь уувал ёсыг нь дага гэдгийг мєрдєн сууж байгаа ч, монгол цустай гэдгээ мартахгvй явдаг. Yvний наад захын жишээ нь Монголд дуу нь хит болоод байгаа Халимагийн дуучин О.Цагаанзам Монголд ирж дууныхаа зургаа Бурхан Халдун ууланд авахуулсан явдал. Дєч гарч яваа энэ эр айраг цагаагаар идээ ундаа хийж, монгол гэрт єсєєгvй нэгэн. Тєрсний гэрчилгээг орос бvртгэгчээс авахдаа, єєрийн санасан орос нэрээр бvртгvvлээд, долоо хоногт нэг удаа халимаг хэлийг гадаад хэл шиг заалгасан тэр бид хоёрыг болон олон халимаг залуусыг уусгах зорилго их гvрнийхэнд байсан ч байж магадгvй. 1937 онд Халимагуудыг ачааны вагонд нэг шєнийн дотор мал шиг ачин, Уралын уулс даваад зєрлєг болгон дээр тав арваар нь аав хvv, эгч дvvгий нь салган буулгаж байсан нь халимагуудыг устгах зорилго байсан байх. 1640-єєд оноос хойш хэдэн зуун жил єнгєрєєд байхад, зургаа долоон vеийг дамжуулан хэл, ёс заншил, соёлоо хадгалж ирсэн, Европт амьдарч буй халимагуудыг ууссан гэж хэлж арай болохгvй. Монгол оронд ардчилал єрнєж, Америкт амьдарч байгаа ах дvv нартайгаа уулзахад халимаг (баруун монгол-дєрвєд, торгууд, хошууд гэсэн vг) хэлээр манайхан ойлголцож байсан. Тэдний эх эцэг нь манай аав ээж шиг гэртээ зєвхєн халимагаараа ярихыг шаарддаг байсан нь эхлээд сонин санагдсан ч их юм бодогдуулж, эх эцгийгээ шvтэх сэтгэлийг улам хєгжєєсєн. Олон зуун жил, ямар ч нєхцєлд хэл ёс заншлаа хадгалж, элэнц хуланцдаа дамжуулсны vр нь болж дуучин Цагаанзам тєрсєн нь зєвхєн халимагуудын ч биш бvх монголчуудын бахархал гэж бихувьдаа vзэж байна. Ээжийн дууг Халимагт ёстой найман настай балчраас эхлээд наян настай буурал мэднээ, жинхэнэ ардын дуу болсон учраас. Би ч энэ дууг тав зургаан настай байхдаа манайд суудаг Шар эмгэнээс сурч байсан. Тэр хєгшин Сибирийн цєллєгт бvх vр хvvхэд, элгэн саднаа алдаад, манайд хоргодон байж нас барсан юм. Жаахан охин байхдаа тэр дууг миний ээжийн тухай сайхан дуу гэж боддог байлаа. Одоо дууны зургийг (клип) харахад, Шар эмгэний хацран дээгvvр урсч байсан гашуун нулимс, сэтгэл зvрхэндээ хадгалж, нандигнан явдаг єлгий нутгийн тухай мэдрэгдэж байдааг. Yvнийг G - INTERTAIMENT-ийн залуучууд ойлгож, магадгvй халимагуудын хэдэн зууны мєрєєдлийн єчvvхэн хэсгийг нь биелvvлсэн байж болох юм. Яагаад гэвэл Элстийн гудамжинд яваа хvнээс, эсвэл захын тосгонд амьдарч байгаа хєгшид, залуусаас Монголын тухай асуувал манай єлгий нутаг (историческая прародина) гэж хэлнээ. Монголыг нvдээрээ харж, гараар барьж vзээгvй хvмvvс тэр шvv дээ. Хvн болгон босоо бичгээ (халимагууд тод бичиг гэдэг) мэдэхгvй байж болох юм. Валерий Каруевд (дуучин Цагаанзам) болон хилийн чанадад амьдарч байгаа олон халимаг, буриадуудад тусгаар тогтносон Монгол орон байдаг, тэнд євєг дээдсийнх нь єлгий нутаг байдаг гэж бодохоос элэг нь дэвтээд явчихдаг нь vнэнээс vнэн. Тиймээс элгэн садан гээд наалдаад байхад «Элстийн ууссан муу халимаг» гэж тvлхээд, «Ганц дууны тєлєє алтан микрофон яах гэж єгснийг мэдэхгvй» хэмээн цэнхэр дэлгэцээр зарлаж байсан зэрэг нь хэт туйлширсан, дэндvv богино ухаантай хvний vг юм. «Шиндлерийн бvртгэл» кино vзсэн хvн миний санааг ойлгох байх аа.
Зуны амралтаар гэр бvлээрээ Халимагт очихдоо аав ээждээ заавал арц, хvж, хорхой ааруул аваачдаг заншилтай байсан. Тэр арц хvжийг ээж маань хэд хуваагаад хажуу айлын хєгшчvvлд тарааж єгнє. Монголоос ирсэн бэлэг гээд нєгєєдvvл нь сvйд болж, нууцаар бурхандаа єргєн гэр орноо ариусгана. Нєгєє л хориотой цаг vе. Харин хэдэн жилээс Халимаг Тангачийн нийслэл Элиста хотод болон бусад газраар бурхан шашны хурал дуганууд нээгдэж, хєгшчvvл маань буян vйлдэж мааниа унших, залуучууд эх орныхоо тvvх соёлтой чєлєєтэй танилцах боллоо. Арц хvж ч дэлгvvр мухлагаар элбэг худалдаалагдах болсон. Энд асуудлын нєгєє талыг хєндмєєр санагдлаа. Би зvгээр л нэг Монгол Улсын жирийн иргэн. Засаг тєрд ч, албаны хvмvvст ч учиргvй зєвлєєд байх нь зохисгvй санагдав. Гэхдээ хорь гаруй жилийн дотор Монгол-Халимагийн харилцаанд нэг ч олигтой хийсэн зvйл олж харсангvй. Мэр сэр хувь хvн, компанийн холбоо, тvншийн харилцаа, соёл, урлагийн байгууллагуудын солилцооноос єєр юмгvй.
Тэгэхэд Євєр Монголоос Шинжааны торгуудууд Халимагт очин яам, газруудаар зєвлєх хийгээд, их, дунд сургуулиудаар босоо бичиг заагаад явж байна. Халимагуудын их нvvдлийн тухай (буцаж Монгол руу) хятадууд уран сайхны кино авсан байгаа. Халимагийн их сургуульд орчин vеийн монгол хэлний тэнхим бий, гэхдээ монгол багш нар тэнд очиж ажилласныг сонсоогvй. Хэл, соёл, тvvхийн талаархи мэдлэгийг Халимагийн залууст монгол багш нараас илvv хэн ч таниулж, тайлбарлаж чадахгvй. Хувийн компанийн шугамаар Халимагийн их сургуульд сурдаг гэж сонссон. Халимагийн их сургуулийн оюутнууд Монголд дадлага хийдгийг мэдэхгvй. Дєрвєн зуугаад жилийн ємнє дєрвєн Ойрдын хэсэг омгууд баруун Монголоос тасарч гарахдаа явсаар байж Ижил мєрєн хавиар эх нутагтайгаа адилхан цэлийсэн талд суурьшиж, таван хошуу малаа маллаж єнєє хvртэл амьдарч байна. Мал, хєдєє аж ахуй Монголтой адил гол салбар, тэгсэн ч харилцаа холбоо энэ талаар онцгvй л санагддаг даа. Халимаг Тангч Оросын холбооны улсад (субъект Федерации) багтдаг учраас хvндрэл магад. Гэхдээ Кемерово муж бас холбооны субъект шvv дээ.
1980-аад оны эхээр хуриман дээр манай аав «Охин минь эх нутагтаа очиж байгаа» гэж ээжийг тайвшруулж байсан юм. Хоёр зээтэйгээ уулзахдаа аав минь халимагаар яриад, нєгєє хоёр нь монголоор хариулахад «Яг манай хэлтэй адилхан байгаа биз» гэж баярладаг байсан. 1992 онд Монгол Улсын иргэн болоод аавдаа паспортоо vзvvлэхэд «Тугтан гэж бичээгvй байна» гэж байсан юм. Учир нь манай аав тугтан овогтой, ээж шарнууд овогтой. Аав маань монголчууд овгоо заавал тэмдэглэдэг байсан гэсэн ойлголттой байсан билээ. Тэр vед паспорт дээр овог бичдэггvй байлаа.
Иргэний vнэмлэх авах болоод Увс аймгийн овгуудын хуваарилалтыг авч vзэхэд шарнууд, тугтан овог хоёулаа байсан. Сvvлд нь иргэний vнэмлэхээ аавынхаа хvссэнээр тугтан овогтон гэж бvртгvvлсэн.
1991 онд ардын хувьсгалын 70 жилийн ойгоор Тєв цэнгэлдэх хvрээлэнд есєн цагаан туг барьсан Чингисийн цэргvvдийг хараад аав маань Монгол руу дагуулж ирсэн ач хvvдээ «Чиний євєг дээдэс ийм хvмvvс байсан» гэж хоолой нь зангиран хэлж байсан ч єєрєє ийм юм анх удаа харсан нь тэр. Манай хvvгийн тєрєл садан гэж Читийн, Хайлаарын буриадууд байх юм. Хєгшин залуугvй бvгд буриадаар сайн ярьдаг, багачууд нь арван vеийнхээ овгийг цээжилсэн байдаг, хэн нь хэний хvv, охин, єєрт нь ямар садан гэдгийг ч яс сайн мэднэ. Хоёр жилд нэг удаа зун болгон «Алтаргана» гэж дэлхийн буриадуудын наадам болдог. Монголын Эрхvv, Улаан-Yд, Чит, Хайлаар, барууны орнуудын буриадууд уулзаж, тvvх соёлоо ярьж, дуулж, хуурдаж, тєрєл садангаараа уулзаж хєєрєлдєнє. Хэл ярианаас нь авахуулаад ємссєн зvvсэн нь хvртэл нарийн, бас гол нь залуу хойч vедээ vзvvлж харуулах дамжуулах эрмэлзэл нь биширмээр.
Одоо манай хоёр хvv буриад эцэгтэй, халимаг ээжтэй Монголд амьдарч байгаа. Бид дєрвvvл Монгол Улсын иргэд. Хоёр хvv монгол, буриад, халимаг, орос, англиар ярьж бичнэ. Манайх шиг гэр бvл Монголд цєєнгvй. Миний мэдэхээр 1980-аад оноос хойш Монголд халимагаас бэр болж, хvvхнvvд жил бvр ирж байгаа. Олон жил амьдарсан ч, шинэхэн ирсэн ч тэд монголоор ярьж, монгол хувцсаар гангарч монгол хоолоор зочноо дайлна.
Ардчилал Монгол оронд арав гаруй жил хєгжлєє. Улаан бурхан, салхин цэцэг шиг «нялхсын» євчнєєр улстєрч, яруу найрагч, сэтгvvлчид євчлєєд эдгэрсэн байх аа гэж бодож байна.
Бичсэн юмыг маань уншаад хєєрхий бvсгvй гомдож дээ гэж битгий бодоорой. Асуудлыг арай єєр єргєн хvрээтэй авч vзээрэй гэж уншигч танаас хvснэм.
Эх сурвалж: uukhai.com
Monday, April 20, 2009
Unitel больёёёёоооооо
Ойрхноос энэ тэндхийн таньж мэдэхгүй есөн шидийн хүмүүс дохиод, пейжирдээд нэг л сонин байв. Гайхаал буцаагаад залгахаар юм ярихгүй таслана, эсвэл уучлаарай дугаар андуурч гэнэ, эсвэл бүүр юу юу нь ч мэдэгдэхгүй юм ярина гэжуга. Гэтэл учрыг нь саяхан тайллаа.
Unitel хэрэглэгчиддээ зориулаад доорх урамшууллыг зарласан юм байна. Тэгээл нөгөө дөч дөчөөр нь мөнгөтэй болчих гэсэн гарууд нь хаа хамаагүй эргээд залгачих магадлал өндөртэй хүмүүс рүү байнга дохиостой, өдөр шөнөгүй, уйгагүй...
Энэ нээрээ ямар логиктой хэн гэдэг хүний зохиосон сүрхий promotion вэ айн? хэхэ , арай л биш юм аа хэхэ
Хэрэглэгчдийгээ өөрсдөө л үнэ цэнэгүй эвгүй байдал руу түлхээд байх шиг.
Дохидог хүмүүст гэж хэлэхэл битгий хаа хамаагүй хүмүүс рүү залгаж хүмүүсийн тайван амгалан байдал алдагдуулаад байгаач ээ гэж гуйх байна. Утсаа унтрааж болохгүй, дуугий нь хааж болохгүй хүмүүст үнэхээр хэцүү байна! Нэг арга зааж өгье: Тасархай хүн залгахгүй байхын аргагүй нэг зар мар ч юмуу TВ, зарын сонинд өгөөд л хэвтэж бай л да, хүмүүс өөрсдөө л гүйж орж ирээд чамд 40 төгрөгөө өгөөд байхийн бишүү гэж... Дахин гуйя, битгий 99-тэй дугаарууд луу утгагүй дохиод 40төг гуйгаад бай!!!
Unitel хэрэглэгчиддээ зориулаад доорх урамшууллыг зарласан юм байна. Тэгээл нөгөө дөч дөчөөр нь мөнгөтэй болчих гэсэн гарууд нь хаа хамаагүй эргээд залгачих магадлал өндөртэй хүмүүс рүү байнга дохиостой, өдөр шөнөгүй, уйгагүй...
Энэ нээрээ ямар логиктой хэн гэдэг хүний зохиосон сүрхий promotion вэ айн? хэхэ , арай л биш юм аа хэхэ
Хэрэглэгчдийгээ өөрсдөө л үнэ цэнэгүй эвгүй байдал руу түлхээд байх шиг.
Дохидог хүмүүст гэж хэлэхэл битгий хаа хамаагүй хүмүүс рүү залгаж хүмүүсийн тайван амгалан байдал алдагдуулаад байгаач ээ гэж гуйх байна. Утсаа унтрааж болохгүй, дуугий нь хааж болохгүй хүмүүст үнэхээр хэцүү байна! Нэг арга зааж өгье: Тасархай хүн залгахгүй байхын аргагүй нэг зар мар ч юмуу TВ, зарын сонинд өгөөд л хэвтэж бай л да, хүмүүс өөрсдөө л гүйж орж ирээд чамд 40 төгрөгөө өгөөд байхийн бишүү гэж... Дахин гуйя, битгий 99-тэй дугаарууд луу утгагүй дохиод 40төг гуйгаад бай!!!
Wednesday, March 04, 2009
Дулаарвал сайхан давхина да
Цагаан сар өнгөрсөн чинь л аргагүй хавар болсон юм шиг л наль шал оргиод байх шиг. Бушуухан бүүр дулаараад цас хайлаад өгөөсэй. Тэгвэл муу мотоциклоо гаргаж унах юмсан. Би чинь өвлийн улирал дуусахыг худлаа ярьсан хүнд хоног тоолон хүлээдэг хүн байхгүй юу :) унаад давхих сайхан шүү, цаанаа л нэг хийморлог эд
80 хүрч баярлав гэж...
Би хүн болж хүзүү толгой холбосноос хойш анх удаа 80 хүрч байрлавш хэхэ, гайхаж байна уу? юу гэхээр ийм юм л да.
Би 10-р ангиа л төгсөхдөө 68кг жинтэй байлаа. Их сургуульд байхдаа 70 хүрч, 3-р курсдээ 75 хүрээл, тэгээл сургуулиа төгсөөд ажилд орж амьдрал зохиосноос хойш амьдралын их давалгаан дунд жингээ алдаад ~72 хавьцаа л тогтвортой байлаа гэж. Таргалдаг ч үгүй, турдаг ч үгүй.. өөр хүн амьтантай таарахаар янз янз л болсон байхийн, заримдаа атаархмаар ч юм шиг, заримдаа дэмий ч юм шиг
Гэтэл өчигдөр жингээ үзтэл 80 болсон байв. баярласан гэж, яагаад гэвэл би өөрөө жингээ нэмэх хүсэлтэй байгаам. Гэхдээ юу гэж гэдэс цувдайгаа томруулчаад давхиад байна гэж бодохов, сайхан эрүүл чийрэг булчинлаг бие бялдартай байвал гоё шд.
Бодоод байхнээ жин нэмэхээс өөр аргагүй нилээд хэдэн юм байна.
1. Олон жил эрүүл мэнддээ нээх айхтар анхаарал халамж тавихгүй гүйсээр байгаад ходоодтой холбоотой зарим нэг асуудал надад байсан байна. Тэрийгээ янзлуулж зохих эмчилгээнүүдийг нь хийсэн.
2. Нас 30 хүрэхээр эр хүн намба сууж жин нэмдэг гэхийн. Би чинь 30 хүрч гунан үхрийн эвэр мушгихтайгаа боллоо гэж :)
3. Чийрэгжүүлэх төвд боди-оор хичээллээж эхэлсэн. Бэлтгэл болгоныг чанартай хийх гэж хөлсөө дуслуулан байж зүтгэж явна. Бас болоогүй ээ цаадах чинь уураг ууж байгаа
4. Бодид яваад ирэхээр өөрөө өөртөө хайртай болж, өөртөө халамж гэдэг юмыг үзүүлж өгч байна. Хоолны дэглэм барих, идэж байгаа юмныхаа орц найрлагыг хүртэл тооцох, эрт унтах,ариун цэвэрч байх, ажлаа төлөвлөх... гээл ер нь өөрийгөө мартаад тууж явснаа ойлговш
Гэх мэт ер нь суугаа ажил хийдэг хүмүүс биеийн хүчний амралт хийж бай гэдэг үг үнэн үг юм аа гэж. Өглөө, орой, цайны цаг.. ер нь нэг мэдсэн чинь ширээний ард хадагдсан шохойжсон мануухай болчуул яана. Нэг мэдэхнээ орчинг муу мэдэрдэг болцон үлбэгэр, сулбагар тэгсэн мөртлөө өөрийгөө их л мундаг гэж боддог, тэгсэн мөртлөө гавьтай хүнээс илүү юм хийгээд байгаа юм байхгүй нэгэн болчуул яана. Залуу халуун нас байна, ар гэрийн амьдрал гэж том юм байна, хүнийг хүлээдэггүй цаг хугацаа гэж нэг юм байна... Ажил амралтаа зөв зохицуулаад амьдралын зөв хэмнэлтэй байвал сэтгэл өөдрөг байж амьдралд их л зүйл хийж амжуулах байх да..
Цаашдаа 85.. тэгээд 90 хүрэх бодол байна.. харин 90-с дээш ч дэмий байхаа л гэж бодож байна
Би 10-р ангиа л төгсөхдөө 68кг жинтэй байлаа. Их сургуульд байхдаа 70 хүрч, 3-р курсдээ 75 хүрээл, тэгээл сургуулиа төгсөөд ажилд орж амьдрал зохиосноос хойш амьдралын их давалгаан дунд жингээ алдаад ~72 хавьцаа л тогтвортой байлаа гэж. Таргалдаг ч үгүй, турдаг ч үгүй.. өөр хүн амьтантай таарахаар янз янз л болсон байхийн, заримдаа атаархмаар ч юм шиг, заримдаа дэмий ч юм шиг
Гэтэл өчигдөр жингээ үзтэл 80 болсон байв. баярласан гэж, яагаад гэвэл би өөрөө жингээ нэмэх хүсэлтэй байгаам. Гэхдээ юу гэж гэдэс цувдайгаа томруулчаад давхиад байна гэж бодохов, сайхан эрүүл чийрэг булчинлаг бие бялдартай байвал гоё шд.
Бодоод байхнээ жин нэмэхээс өөр аргагүй нилээд хэдэн юм байна.
1. Олон жил эрүүл мэнддээ нээх айхтар анхаарал халамж тавихгүй гүйсээр байгаад ходоодтой холбоотой зарим нэг асуудал надад байсан байна. Тэрийгээ янзлуулж зохих эмчилгээнүүдийг нь хийсэн.
2. Нас 30 хүрэхээр эр хүн намба сууж жин нэмдэг гэхийн. Би чинь 30 хүрч гунан үхрийн эвэр мушгихтайгаа боллоо гэж :)
3. Чийрэгжүүлэх төвд боди-оор хичээллээж эхэлсэн. Бэлтгэл болгоныг чанартай хийх гэж хөлсөө дуслуулан байж зүтгэж явна. Бас болоогүй ээ цаадах чинь уураг ууж байгаа
4. Бодид яваад ирэхээр өөрөө өөртөө хайртай болж, өөртөө халамж гэдэг юмыг үзүүлж өгч байна. Хоолны дэглэм барих, идэж байгаа юмныхаа орц найрлагыг хүртэл тооцох, эрт унтах,ариун цэвэрч байх, ажлаа төлөвлөх... гээл ер нь өөрийгөө мартаад тууж явснаа ойлговш
Гэх мэт ер нь суугаа ажил хийдэг хүмүүс биеийн хүчний амралт хийж бай гэдэг үг үнэн үг юм аа гэж. Өглөө, орой, цайны цаг.. ер нь нэг мэдсэн чинь ширээний ард хадагдсан шохойжсон мануухай болчуул яана. Нэг мэдэхнээ орчинг муу мэдэрдэг болцон үлбэгэр, сулбагар тэгсэн мөртлөө өөрийгөө их л мундаг гэж боддог, тэгсэн мөртлөө гавьтай хүнээс илүү юм хийгээд байгаа юм байхгүй нэгэн болчуул яана. Залуу халуун нас байна, ар гэрийн амьдрал гэж том юм байна, хүнийг хүлээдэггүй цаг хугацаа гэж нэг юм байна... Ажил амралтаа зөв зохицуулаад амьдралын зөв хэмнэлтэй байвал сэтгэл өөдрөг байж амьдралд их л зүйл хийж амжуулах байх да..
Цаашдаа 85.. тэгээд 90 хүрэх бодол байна.. харин 90-с дээш ч дэмий байхаа л гэж бодож байна
Thursday, February 12, 2009
104.5-н зорилго
FM 104.5-ийн зорилго нь "Монгол хүнийг хувьсан өөрчлөгдөх /тогтвортой/ хөгжлийг бүтээж чадах, бат бөх гэр бүлийн ухаалаг гишүүн болгоно" гэжээ.
бодоод байхнээ энэ их сайхан зорилго байна шүү :)
бодоод байхнээ энэ их сайхан зорилго байна шүү :)
Замын хөдөлгөөн...
УБ-т машин барьж явах гэдэг нилээд хэцүү нирвтэй ажил болоод байгаа. Түгжрэл, бүдүүлэг соёлгүй зөвхөн өөрийгөө боддог жолооч нар, замын хөдөлгөөний дүрэм гэж юу байдгыг мэддэггүй хүнд гарууд, бартаат зам, такси микро болон том оврын автобуснуудын хөдөлгөөнд оролцож байгаа байдал... гэх мэт. Ингэж тэгэж явахдаа зарим нэг бодол надад төрж байснаа биччье гэж бодлоо.
- Гэрээт цагдаа гэсэн ойлголтыг бий болгож болох. Энэ нь замын цагдаа биш бөгөөд энгийн машинтай энгийн иргэн байх юм. Мэдээж тодорхой шалгуур, зохицуулалтууд байх л байх. Гол нь замын хөдөлгөөн зөрчиж байгаа тохиолдол бүрийг баримтжуулж зохих газарт нь мэдээлэх юм. Жишээ нь: гэрээт цагдаагийн машинд байрлуулсан видео бичигч нь замын хөдөлгөөний дүрэм зөрчиж байгаа тохиолдлыг бичиж авч зохих газар луу нь интернетээр ч юмуу явуулж болох бөгөөд дараа нь арга хэмжээ авагдсан төлбөрийн тодорхой %-аар цалинждаг байж болох. Өөр ажил хийдэг хэн ч энийг давхар хийж болох юм. Ингээд ирвэл манайх шиг сэтгэхүйтэй хүмүүст илүү нөлөөлж болох юмуу да л гэж... гэхдээ миний л бодол л до.
- Зөөврийн жижигхээн зай тэжээлээр ажилладаг утаа хэмжигч төхөөрөмжийг нэгдсэн бодлогоор оруулж ирэн замын цагдаа нарт ашиглуулах. Техник технологи хөгжсөн өнөө үед энэ бол боломжтой юм. Тэгээд л тэр утаа баагиулаад байгаа бүрэн бус техникүүдийг нөгөөхөөрөө хэмжээд л алхам бүрт нь торгоод байхаар тэд яахийн??? утаагүй болохоос өөр арга байхгүй мэт. Мөн замын цагдаагийн нэг тусгай дугаар ажиллуулж болно. Тийшээ залгахад үнэгүй бөгөөд хаана ямар машин их утаатай байгаа талаар тэр утас руу залгаад л ховлочиж болохоор. Миний хувьд, хэрвээ урд яваа машин аймшгийн утаатай байвал бушуухан залгаад л хэлчмээр байдийн.
...
- Гэрээт цагдаа гэсэн ойлголтыг бий болгож болох. Энэ нь замын цагдаа биш бөгөөд энгийн машинтай энгийн иргэн байх юм. Мэдээж тодорхой шалгуур, зохицуулалтууд байх л байх. Гол нь замын хөдөлгөөн зөрчиж байгаа тохиолдол бүрийг баримтжуулж зохих газарт нь мэдээлэх юм. Жишээ нь: гэрээт цагдаагийн машинд байрлуулсан видео бичигч нь замын хөдөлгөөний дүрэм зөрчиж байгаа тохиолдлыг бичиж авч зохих газар луу нь интернетээр ч юмуу явуулж болох бөгөөд дараа нь арга хэмжээ авагдсан төлбөрийн тодорхой %-аар цалинждаг байж болох. Өөр ажил хийдэг хэн ч энийг давхар хийж болох юм. Ингээд ирвэл манайх шиг сэтгэхүйтэй хүмүүст илүү нөлөөлж болох юмуу да л гэж... гэхдээ миний л бодол л до.
- Зөөврийн жижигхээн зай тэжээлээр ажилладаг утаа хэмжигч төхөөрөмжийг нэгдсэн бодлогоор оруулж ирэн замын цагдаа нарт ашиглуулах. Техник технологи хөгжсөн өнөө үед энэ бол боломжтой юм. Тэгээд л тэр утаа баагиулаад байгаа бүрэн бус техникүүдийг нөгөөхөөрөө хэмжээд л алхам бүрт нь торгоод байхаар тэд яахийн??? утаагүй болохоос өөр арга байхгүй мэт. Мөн замын цагдаагийн нэг тусгай дугаар ажиллуулж болно. Тийшээ залгахад үнэгүй бөгөөд хаана ямар машин их утаатай байгаа талаар тэр утас руу залгаад л ховлочиж болохоор. Миний хувьд, хэрвээ урд яваа машин аймшгийн утаатай байвал бушуухан залгаад л хэлчмээр байдийн.
...
Хүн чанар
Багш шохой аван самбар дээр томоос том 1-ийн тоо бичээд: "Энэ бол хүн чанар юм. Хүнд байх ёстой хамгийн эрхэм зүйл юм" гэв. Тэгээд 1-ийн тооны ард "0" нэмж бичээд: "Энэ бол амжилт. Жинхэнэ хүн чанар "1"-ийг "10" болгож чадна" ,дахин нэг "0" нэмээд. "Энэ бол туршлага. "10" байсныг "100" болголоо" 0-ууд цааш үргэлжилсээр: Чадвар, сахилга бат, хайр дурлал... нэмж бичигдсэн 0 бүр хүн чанарыг улам баяжуулсаар байгааг багш зааж байлаа. Тэгснээ самбарын алчуур авснаа эхэнд бичсэн 1-ийн тоог арчиж орхив. Тэгэхэд самбар маш олон 0 үлдлээ. Эцэст нь хэлэх гэсэн санаагаа хэлэв. "Хүн чанар үгүй бол бусад нь ямар ч үнэ цэнэгүй" гэлээ.
Унадаг дугуйг дэмжье
Уг нь манай Утаанбаатар чинь урт өргөнөөрөө нээх ч айхтар том биш шүү дэ, 2 зээрдээрээ алхаад л барчих газар. Ямар дэлхийн дайтай зуун зуун км-ээр хэмжигдэх биш.
Болдогсон бол урин дулаан улиралд бүх нийтээрээ дугуй унах хөдөлгөөнийг өрнүүлэх юмсан. Машин тэрэг нь багтаж ядаад байгаа авто замын хажуугаар 2-хон метр өргөнтэй дугуйнд зориулсан засмал зам тавьчих юмсан. Унадаг дугуйг нэгдсэн зохион байгуулалтайгаар оруулж ирэх, үнэ хямд байлгах талаар нэгдсэн бодлого хэрэгжүүлэх юмсан. Дугуй унадаг, эрүүл мэнддээ анхаардаг, агаар бохирдуулдаггүй, санхүүгийн хэмнэлт өөртөө гаргаж буй хүмүүст тухайн албан байгууллага ч юмуу улсаас тодорхой урамшуулал, хөнгөлөлт олгодог болох юмсан. Ундаг дугуйг дэмжих талаар төрөөс тодорхой бодлого боловсруулж бүх нийтэд сурталчилах юмсан.
Манайхан чинь нээх л мундаг машин унахгүй бол хүн биш болчих гэсэн хүмүүс л байх юм. Юу юу ч үгүй байж л яаж ийж байгаад л машин аваад уначих юм. Зээл тавиад ч болтугай бензин түлшийг нь хийгээд яваад байхийн. Морьгүй Монгол болчих гээд л байгаа мэт удамшсан сэтгэлгээ ч юмуу. Бүү мэд дээ.
Миний хувьд дугуй унадаг. Зориулалтын зам байхгүй болохоор явган хүний болон машин замаар ээлжлээд л боломжтойгоор нь явдаг. Манай жолооч нарын замын хөдөлгөөнд оролцож байгаа соёл гэж нэг хэцүү асуудал байдаг. Ажил дээрээ давхиад очихоор хувцас солих өрөө энээ тэрээ гэж байхгүй, бас дээр нь дугуйгаа хаана тавих гээд л асуудлууд байдаг л да. Гэхдээ л би сонголтоосоо буцахгүй э, надад хангалттай үр шимээ олон талаар өгдөг юм. Хааяа хотоос гадагшаа аялал хийнэ, ер нь л сайхан шүү.
Болдогсон бол урин дулаан улиралд бүх нийтээрээ дугуй унах хөдөлгөөнийг өрнүүлэх юмсан. Машин тэрэг нь багтаж ядаад байгаа авто замын хажуугаар 2-хон метр өргөнтэй дугуйнд зориулсан засмал зам тавьчих юмсан. Унадаг дугуйг нэгдсэн зохион байгуулалтайгаар оруулж ирэх, үнэ хямд байлгах талаар нэгдсэн бодлого хэрэгжүүлэх юмсан. Дугуй унадаг, эрүүл мэнддээ анхаардаг, агаар бохирдуулдаггүй, санхүүгийн хэмнэлт өөртөө гаргаж буй хүмүүст тухайн албан байгууллага ч юмуу улсаас тодорхой урамшуулал, хөнгөлөлт олгодог болох юмсан. Ундаг дугуйг дэмжих талаар төрөөс тодорхой бодлого боловсруулж бүх нийтэд сурталчилах юмсан.
Манайхан чинь нээх л мундаг машин унахгүй бол хүн биш болчих гэсэн хүмүүс л байх юм. Юу юу ч үгүй байж л яаж ийж байгаад л машин аваад уначих юм. Зээл тавиад ч болтугай бензин түлшийг нь хийгээд яваад байхийн. Морьгүй Монгол болчих гээд л байгаа мэт удамшсан сэтгэлгээ ч юмуу. Бүү мэд дээ.
Миний хувьд дугуй унадаг. Зориулалтын зам байхгүй болохоор явган хүний болон машин замаар ээлжлээд л боломжтойгоор нь явдаг. Манай жолооч нарын замын хөдөлгөөнд оролцож байгаа соёл гэж нэг хэцүү асуудал байдаг. Ажил дээрээ давхиад очихоор хувцас солих өрөө энээ тэрээ гэж байхгүй, бас дээр нь дугуйгаа хаана тавих гээд л асуудлууд байдаг л да. Гэхдээ л би сонголтоосоо буцахгүй э, надад хангалттай үр шимээ олон талаар өгдөг юм. Хааяа хотоос гадагшаа аялал хийнэ, ер нь л сайхан шүү.
Sunday, January 18, 2009
зүгээр л
...Зарим хүн гадаад ч дотоод ч хамаагүй сургуулийн диплом авч чадвал боловсролтой мундаг хүн болчихно гэж зуун хувь итгэдэг. Гадаад яваад ирсэн зарим нь боловсрох биш хувь хүнийхээ сэтгэлгээний хувьд доройтчоод ирдэг нь нууц биш юм. Боловсрол хүмүүжлээс эхтэй гэдэгтэй би санал нийлдэг. Эрүүл энх гэдэг шиг ганц бие биш сэтгэл санаа эрүүл байх хэрэгтэй мэт санагддаг юм. Хүн угаасаа л сэтгэлийн амьтан...
зүгээр л
...хааяа яагаад ч юм хоосон чанар давамгайлсан элдэв бодол дотор эргэлдэж амьдралын талаар эргэцүүлж ч нэг, гайхаж ч нэг, юм болгоны талаар юу ч ойлгохгүй байгаагаа ч нэг гээд л сонин л байх юм. Яагаад ер нь хүмүүс дандаа л хоёрын хооронд гольдиролд орж амьдардаг юм болоо гэж...
Tuesday, January 06, 2009
3 дах хөрштэй байсан бол
Зөвлөлт Холбоот Улс задрахад манайх Казакстантай хил залгаа улс болоод авах боломж байхгүй байсийн байхдаа гэж хааяа боддог юм. Хоёрхон их гүрний завсар хаданд хавчуулагдсан халиуны зулзага шиг манай улсад 3 дах хөрш маш их хэрэгтэй юм. Ялангуяа улам бүр хөгжин хүчирхэгжиж буй Казакстан мэтийн улс бол бүүр л болж байна шд. Газрын зураг дээрээс сайтар харах бол их л ойрхон байгаам да. Их гүрний бодлогоор л боомилсон байхдаа...
Subscribe to:
Posts (Atom)